Een schat aan geschiedenis
Van scheepswerven tot molens en mijnen tot fabrieken, industriële erfgoedsites zijn overal in Europa te vinden. Hoewel veel regio's nog steeds industrieel zijn, hebben de wereldwijde economische uitdagingen in de jaren tachtig geleid tot de wijdverbreide sluiting van de industrie in heel Europa. De afgelopen decennia hebben we geworsteld met manieren om dit erfgoed te beheren.
Voor sommigen zijn deze industriële sites iconische plaatsen die het waard zijn om te beschermen en symbolisch voor sterke gemeenschappen. Voor anderen zijn het littekens op het landschap. Veel van deze sites zijn nu echter in verval: zonder goed beheer kunnen ze een bedreiging vormen voor mens of milieu als ze in verval raken. Niets doen met ons industrieel erfgoed is vragen om problemen.
De oplossing die de laatste jaren in heel Europa trending is, is een benadering die bekend staat als 'adaptief hergebruik'.
Adaptief hergebruik
Op zijn eenvoudigst houdt adaptief hergebruik in dat een gebouw dat niet langer wordt gebruikt voor zijn oorspronkelijke doel, wordt opgeknapt en opnieuw wordt gebruikt. Een fabriek zou een kunstgalerie kunnen worden, of een papierfabriek zou appartementen kunnen worden. Dit brengt talloze voordelen met zich mee voor ontwikkelaars die de uitdagingen van oude gebouwen aankunnen, vooral omdat nieuwbouw vaak hoge milieukosten met zich meebrengt.
Voor industrieel erfgoed kan adaptief hergebruik een goed compromis zijn. Bedrijventerreinen zijn vaak ruim opgezet, hebben een opvallende architectuur en kunnen verbonden zijn met stedelijke gebieden. Bij correct gebruik zijn er veel mogelijkheden voor nieuwe toepassingen en een gemakkelijke marketingcampagne om investeerders te verleiden. Musea en gedenktekens zijn een voor de hand liggende mogelijkheid voor hergebruik van deze sites, maar ze zijn mogelijk niet economisch levensvatbaar. In plaats daarvan zouden startende bedrijven, culturele organisaties en projectontwikkelaars het doelwit kunnen zijn van projecten voor adaptief hergebruik. Bij een dergelijke transformatie is het echter nog belangrijker dat erfgoedprofessionals erbij worden betrokken.
Duurzaam hergebruik
Met Europese trends naar duurzaamheid en 'circulaire' economieën lijkt het logisch om een adaptieve benadering van hergebruik te hanteren. Initiatieven zoals de New European Green Deal en het New European Bauhaus moedigen iedereen over het hele continent aan om te recyclen en hergebruiken. Nieuwe gebouwen vereisen grote hoeveelheden milieubelastende materialen en processen, terwijl het renoveren van een historisch gebouw veel minder zal gebruiken. Als het goed wordt gedaan en met het oog op een duurzame toekomst, kan industrieel erfgoed voor elke opdrachtgever worden omgezet in energiezuinige en bruikbare ruimte.
Gebouwen stoten kooldioxide-emissies uit op drie verschillende manieren, zoals uitgelegd door Historic England: tijdens de bouw, tijdens dagelijks gebruik en ten slotte tijdens sloop. Door de gebouwen te hergebruiken in plaats van te slopen en opnieuw op te bouwen, kunnen we twee van de drie manieren waarop gebouwen koolstofdioxide uitstoten, stoppen. Het is onvermijdelijk dat oudere gebouwen aanzienlijke renovaties nodig hebben om hun energie-efficiëntie bij dagelijks gebruik te verbeteren. Historisch Engeland schat dat een derde van al het afval in het VK komt elk jaar uit de bouw.
Ironisch genoeg zou industrieel erfgoed een nuttig instrument kunnen zijn om de klimaatcrisis te bestrijden.
Hergebruik financieren
Het financieren van hergebruik van monumentale panden kan een lastig probleem zijn. Ontwikkelaars hebben minder vrijheid om een site te herontwikkelen als deze historisch is, vooral als er zorgen zijn over vervuiling. Banken hebben de neiging om terughoudend te zijn met het financieren van adaptieve hergebruikprojecten vanwege een gepercipieerd risico. Bovendien hebben veel plaatsen met industrieel erfgoed te lijden van zwakkere economieën als gevolg van de-industrialisatie, waardoor de bezorgdheid toeneemt dat projecten op de lange termijn niet zullen renderen.
De economische kansen die adaptief hergebruik met zich meebrengt, mogen echter niet over het hoofd worden gezien. Leegstaande en vervallen gebouwen hebben de neiging om de waarde van een gebied te verlagen; het opknappen ervan geeft niet alleen karakter aan een buurt, maar transformeert het gebied in een gebied dat als waardevol wordt beschouwd om in te investeren. Meestal zijn deze gebouwen goedkoop te verwerven, wat vooral belangrijk is in stedelijke gebieden.
Omdat hergebruik van erfgoed vaak een sociaal-culturele impact heeft, is de kans groter dat publieke middelen beschikbaar komen. Evenzo, met wereldwijde trends in de richting van duurzaamheid, wordt het opzetten van projecten voor adaptief hergebruik eenvoudiger. Idealiter wordt adaptief hergebruik breder ingezet, waardoor een hele wijk of buurt nieuw leven wordt ingeblazen. Als zodanig zijn de economische voordelen op lange termijn niet te onderschatten.
Voor deze planningsprojecten moet diversificatie van de financiering een hoofddoelstelling zijn. Als alle financiering aan één bron is gekoppeld, kunnen belanghebbenden zich zorgen maken over het langetermijnrisico. Wat als die financiering opdroogt? Wat als er iets verandert in de politiek? Het verdelen van de financiële last over verschillende investeerders zal stabiliteit aantonen en het risico verminderen.
Tot slot is het belangrijk ervoor te zorgen dat industrieel erfgoed niet alleen een economische kans is. Deze plekken kunnen culturele centra of knooppunten voor de lokale gemeenschap worden, maar ook positieve bakens voor een duurzame toekomst.
Lees meer over de uitdagingen en oplossingen van het financieren van adaptief hergebruik met deze beleidsbrief, uitgegeven door OpenHeritage.
Passend hergebruik
Een grote vraag voor liefhebbers van industrieel erfgoed is of de geschiedenis en de geest van de site behouden blijven. Facadisme - het proces waarbij een gebouw volledig wordt veranderd maar de 'gevel' verlaat - moet niet worden aangemoedigd. Adaptief hergebruik moet erop gericht zijn zoveel mogelijk van het oorspronkelijke gebouw te behouden. Architectonisch is het doel om oud en nieuw met elkaar te vermengen.
Er zijn ook zorgen over gentrificatie. Door vervallen gebouwen te renoveren en cultuur te stimuleren, kunnen de kosten van levensonderhoud voor omwonenden stijgen. Met name bij industrieel erfgoed kan het renoveren van erfgoed betekenen dat de oorspronkelijke gemeenschap wordt uitgeprijsd en vervangen door nieuwe bewoners. Projecten voor adaptief hergebruik zijn vaak wettelijk verplicht om goedkope huisvesting op te nemen in hun plannen, maar dit is niet altijd voldoende. Adaptief hergebruik moet gunstig zijn voor de gemeenschap, niet alleen voor externe investeerders.
Afbeelding: Jiří Bernard Wikimedia CC BY-SA 3.0
Musea van lokale industrie kunnen een goede gelegenheid zijn om historische gebouwen te hergebruiken en hoeven niet per se in het verleden te blijven hangen. De Industriemuseum in of Gent is bijvoorbeeld niet alleen een verzameling objecten, maar ook een actief atelier. Het museum blijft mensen op historische printapparatuur gebruiken en trainen, zodat technische kennis niet verloren gaat. Op een andere verdieping is een textielatelier waar schoolgroepen en kunstenaars gebruik van kunnen maken. Het museum verkoopt wat het maakt in de winkel, wat een meerwaarde is voor de bezoekers. Deze aanpak is gunstig voor het museum omdat het de financiering diversifieert, het publiek verbreedt, en erfgoed bewaart.
Voor de toekomst?
Elk industrieel gebouw is anders. Elke kamer heeft een andere geschiedenis en verschillende herinneringen. Ze zullen verschillende oplossingen vereisen en in sommige gevallen is het misschien beter om een hands-off benadering te volgen. Dit is het voordeel van adaptief hergebruik: het is aanpasbaar. Het laat ook zien dat moeilijke gebouwen waarschijnlijk kunnen worden getransformeerd tot iets nieuws en nuttigs, zolang er draagvlak is.
Er is niet altijd een kans op adaptief hergebruik. Helaas werd in 2021 de Dorman Long-kolentoren in het noorden van Engeland gesloopt om de weg vrij te maken voor een nieuwe ontwikkeling.
Naarmate meer bedrijventerreinen 'erfgoed' worden, komt er meer van in gevaar. De kolentoren Dorman Long in het noorden van Engeland werd in 2021 gesloopt om de weg vrij te maken voor een nieuwe ontwikkeling. Lokale politici zagen het niet als een kans voor herontwikkeling en vernieuwing, maar als een last. Adaptief hergebruik bewijst dat ons industrieel erfgoed niet vernietigd hoeft te worden – het heeft om vele redenen een zeer krachtige plaats in onze toekomst.