Het onderzoeken van de Faro Conventie omvat allerlei telefoontjes, consultaties en bijeenkomsten. Van deze online sessies krijg ik vermoeide ogen en zadelpijn, maar gelukkig word ik vaak beloond met nieuwe ontdekkingen en waardevolle informatie.
Kama Sutra
Tijdens een van de bijeenkomsten bespraken we niet alleen wat erfgoed eigenlijk is, maar ook wat het is wel zijn. Voordat we wisten waar we waren, was het gesprek van beleids- en conceptuele noties naar speculaties over het rollen van een joint en posities in de Kama Sutra gesprongen. 'Ik had nooit gedacht dat we het over dit soort onderwerpen zouden hebben', merkte iemand op. Ik ook niet! Ik sta regelmatig versteld van de bijzondere voorbeelden van immaterieel erfgoed die ik tegenkom. Hoe zit het met eten? stamppot, oer-Hollandse kost van aardappelpuree met groenten zoals boerenkool of andijvie? Of de traditie van tonknuppelen, waarin de dorpelingen van Noordwijkerhout om de beurt een ton met een bowlingpin meppen tot een bal of een gebreide kat eruit valt? En last but not least, een groep kampeerders in Wijk aan Zee die hun camping hebben laten aanmerken als immaterieel erfgoed uit protest tegen bouwplannen in de omgeving. 'Sinds 1947 komen er zevenenzeventig gezinnen naar deze camping', is hun trotse claim. Een hele prestatie! Maar maakt dat het erfgoed?
Misbruikt?
Dreigt het begrip cultureel erfgoed misbruikt te worden? Dat is iets wat ik me de laatste tijd afvraag. Op Twitter zie ik regelmatig tweets over de Nederlandse feestviering van Sinterklaas en het feit dat Sinterklaas en Zwarte Piet in 2015 de status immaterieel erfgoed kregen. Er zijn zelfs tweets van mensen die stellen dat roken en prostitutie als cultureel erfgoed moeten worden beschouwd. Hun redenering? Deze activiteiten bestaan al zo lang dat ze niet zomaar kunnen verdwijnen. Is 'al lang bestaan' dan de doorslaggevende factor voor het bereiken van de erfgoedstatus? De Chinees-Indonesische restaurantcultuur is sinds kort immaterieel erfgoed in Nederland. Tot opluchting van velen verdween de ene 'Smaak van China' na de andere uit de Nederlandse winkelstraten. Is schaarste of de dreiging van uitsterven een reden voor het verlenen van de erfgoedstatus?
Zo veel vragen…
Met zoveel vragen in mijn hoofd belde ik het Nederlands Centrum voor Immaterieel Cultureel Erfgoed in de hoop dat zij misschien iets voor mij konden ophelderen. En raad eens? Het bleek dat ik al die tijd tegen de verkeerde boom aan het blaffen was. Ik had te veel gedacht als een architectuurhistoricus. Een erfgoeddeskundige selecteert de gebouwen die een monumentenstatus krijgen, waardoor ze wettelijk beschermd zijn. Maar bij immaterieel erfgoed is het omgekeerd: de beoefenaars van een traditie bepalen zelf dat hun traditie telt als erfgoed. Een traditie geregistreerd bij het Centrum voor Immaterieel Cultureel Erfgoed heeft dus geen speciale status. Een traditie die voorkomt op de website van het Centrum is niet wettelijk beschermd. Er is met andere woorden geen echte basis voor misbruik van de immaterieel-erfgoedstatus. Ondanks dat Zwarte Piet immaterieel erfgoed is, betekent dit niet dat de traditie in steen gebeiteld is en dat mensen niet om verandering kunnen vragen. Mijn nieuwe kennis heeft me een heel andere kijk gegeven op die generaties kampeerders in Wijk aan Zee. Als de erfgoedstatus hen niet de bescherming kan geven die ze zochten, wat dan wel? Lees mijn interview met Sylvia Borg van camping Aardenburg in Wijk aan Zee en Pieter van Rooij van Centrum Immaterieel Cultureel Erfgoed.
Tot de volgende keer,
Alma