Zes interviews gedaan en afgestoft en vijf al gepubliceerd... tijd om terug te blikken op het verhaal tot nu toe. Drie maanden geleden begon ik aan mijn zoektocht om de Faro-conventie onder de knie te krijgen, enigszins wantrouwend en niet echt wetend wat me te wachten stond. Veertien telefonische interviews later – allemaal met mensen die betrokken zijn bij participatie- of burgerinitiatiefprojecten – en ik ben niet alleen wijzer geworden, maar ook een stuk minder wantrouwend.
Hoeveel kritische vragen ik ook had – en heb – bij elk interview voelde ik me positief. Veertien verschillende mensen en veertien verschillende gesprekken: van heel gereserveerd en beleefd tot openhartig en zelfs encyclopedisch. Ik weet nu meer over Auschwitz dan ik ooit had gedacht - inclusief enkele gruwelijke details die ik zou willen vergeten - en ik probeer nog steeds te begrijpen hoe ontspannen en ontspannen de jaren zeventig werkelijk waren. Maar
wat ze allemaal gemeen hebben, was dat ik in elk gesprek iets nieuws leerde. Ze verbreedden mijn kijk op wat erfgoed eigenlijk is en slaagden er soms zelfs in mijn meest prangende vragen te beantwoorden.
Een van die vragen – en ik ben zeker niet de enige die haar stelt – betreft wat de meerwaarde van erfgoed is voor de samenleving als geheel. De Conventie van Faro benadrukt dat erfgoed een middel kan zijn om bredere doelen te bereiken, zoals sociale cohesie. Hier in Nederland geeft de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed het voorbeeld van 'mensen die anders moeite zouden hebben om werk te vinden, bundelen hun krachten in het onderhoud van een fort. Of de viering van Sint Maarten in Utrecht die de sociale cohesie bevordert door verschillende groepen met elkaar in contact te brengen.' Allemaal goed en wel, maar zouden die werkloze mensen niet net zo veel baat hebben bij samen een stukje tuinieren? Of die diverse groepen in Utrecht van samenwerken tot voetballen?
Wat is er zo bijzonder aan erfgoed? Wat maakt het anders dan andere activiteiten? Waarom toevlucht nemen tot erfgoed in plaats van iets anders om de verbinding tussen mensen te versterken? Een paar telefoontjes hebben voor mij duidelijkheid gebracht. Het gemeenschapsarcheologieproject CARE, waarin archeologen samen met dorpsbewoners opgravingen doen, had zeker een positieve maatschappelijke impact. De lokale bevolking had een gezellige en informatieve middag en bespraken samen hun vondsten. Maar kan gemeenschapsarcheologie echt een maatschappelijk doel bereiken? Ik vroeg het aan de psycholoog die bij het project betrokken was. 'Mijn studie loopt nog, dus daar kan ik niet over praten', antwoordde ze. Teleurgesteld hing ik op.
Maar in mijn interview over het Groningse dorp Kloosterburen kreeg ik meer te horen. 'Hallo, is dit Gijsje Stephanus? Heb ik gelijk als ik denk dat je onderzoek hebt gedaan naar het effect van erfgoed op de leefbaarheid in kleine dorpen?' Gijsje legde uit dat het de uniciteit van erfgoed is die het tot een bijzondere manier kan maken om de sociale cohesie te versterken. Voetbal is overal hetzelfde, maar de geschiedenis van een wijk, een dorpskerk of een regionale traditie verschilt van plaats tot plaats. Mensen zijn trots op en voelen zich verantwoordelijk voor hun eigen unieke erfgoed en dat is wat hen verbindt.
Dat maakte veel zin voor mij. 'Maar hoe zit het in buurten met een grote migrantenpopulatie, waar contact met buren en een thuisgevoel niet vanzelfsprekend zijn?', vroeg ik Vanja Treffers aan de telefoon. Vanja organiseert kunstworkshops en erfgoeduitjes voor de bewoners van Transvaal, een van de meest diverse wijken van Den Haag. Door met haar te praten, zag ik in dat het persoonlijke verhalen en interactie zijn waardoor buurtbewoners elkaar beter leren kennen en accepteren. En het omgaan met erfgoed en kunst inspireert die persoonlijke verhalen. Associaties met een bepaald gebouw of standbeeld, het levensverhaal getriggerd door een oude foto, de boodschap die je wilt overbrengen met je zelfgemaakte kunstwerk… Deze verhalen en discussies zijn persoonlijker en gaan dieper dan de small talk die plaatsvindt op De wekelijkse Rummikub-middag van Transvaal.
Kan ik op basis van wat ik heb gehoord veilig concluderen dat erfgoed verbindt? In mijn interviews hoorde ik over de sterke band tussen erfgoed en trots, van de link met verantwoordelijkheidsgevoel, met persoonlijke en diepgaande gesprekken… allemaal zaken die de sociale cohesie kunnen versterken. Met een licht gevoel van opluchting pak ik de telefoon weer op. 'Kun je me doorverbinden? Ik wil onze voetbalwedstrijd annuleren. Laten we in plaats daarvan een paar kantklossen maken.'
Tot de volgende keer,
Alma