Terwijl autoriteiten en musea bekijken hoe ze geroofde voorwerpen kunnen teruggeven aan voormalige koloniën, ontstaan er discussies over wie de eigenaar is van deze voorwerpen. Een tentoonstelling van Benin Bronzes, te zien in Duitsland, toont de interessante dynamiek achter het culturele en fysieke eigendom van geroofde kunstvoorwerpen. De 96 kunstwerken zullen terugkeren naar Nigeria, maar kunnen helpen om de manier waarop we denken over koloniaal erfgoed en geroofde kunstvoorwerpen te veranderen.
De tentoonstelling opende eind april 2022 in het Rautenstrauch-Joest-Museum, een etnografisch museum in Keulen, DW uitgelegd in een videoverslag. De 96 tentoongestelde kunstwerken staan bekend als de Benin Bronzes, hoewel sommige objecten zijn gemaakt van hout, ivoor en terracotta.
De voorwerpen werden gestolen in 1897 toen Britse troepen tijdens een militaire inval de hoofdstad van het Afrikaanse koninkrijk Benin (nu Nigeria) plunderden. Tijdens het bloedbad vernietigden ze het koninklijk paleis en namen meer dan 4000 voorwerpen in beslag. Veel soldaten en bestuurders die bij de plunderingen betrokken waren, verkochten hun buit aan musea en kunstverzamelaars. Dat is hoe het museum in Keulen, net als vele anderen in heel Europa, zo'n grote collectie Benin-bronzen verzamelde.
Verandering van macht
Nu willen de afstammelingen van het koninkrijk Benin dat hun schatten en erfgoed worden teruggegeven. “We hebben gewacht tot deze werken zouden terugkeren, om snel terug te komen en om veilig terug te keren. Ik mis je, maar dan op een ander niveau”, verwoordt de Nigeriaanse kunsthistorica Peju Layiwola het gevoel van haar landgenoten. Geen wonder dat “I Miss You” de naam van de tentoonstelling is.
Het categoriseren van de objecten voelt alsof je mensen cijfers geeft en ze in de gevangenis stopt
Peju Layiwola
Voor Layiwola, uitgenodigd om aan de tentoonstelling te werken vanwege haar expertise op het gebied van Benin Bronzes, is de verandering van eigenaar de sleutel tot het begrijpen van de tentoonstelling en het retourproces: "Het toont een verandering van macht." De eigendomswisseling komt tot uiting in de manier waarop de objecten worden geobjectiveerd en uit hun context worden gehaald, bijvoorbeeld door de kunstwerken te nummeren om ze te categoriseren. Niet ongebruikelijk vanuit Europees perspectief, maar voor Nigerianen heeft de nummering een heel andere betekenis.
“Het voelt alsof je mensen cijfers geeft en ze in de gevangenis stopt”, legt Layiwola uit terwijl ze de inventariskaarten verwijdert. “Ze uittrekken is dus een manier om ze voor te bereiden om naar Benin te gaan. Het is als het verwijderen van tekens die in de cultuur geen betekenis hebben, omdat we geen cijfers op voorouders plakken.” Daarom wordt elk object afzonderlijk getoond, waarbij de unieke individualiteit en schoonheid van elk werk wordt getoond, maar ook de pijn, het verlies en het verdriet dat ermee gepaard gaat, wordt herinnerd.
De tentoonstelling onderzoekt ook hoe de artefacten, als ze eenmaal thuis zijn, aan het publiek moeten worden gepresenteerd. “Er moet een manier zijn waarop mensen betrokken raken bij deze werken, in een context die bekend is in Afrika. Hun kunst wordt niet alleen gevierd, maar gevierd in de context van performance, muziek, poëzie en dans”, benadrukt Layiwola.
Terugkeren naar huis
Museumdirecteur Nanette Snoep beaamt dat er een nieuwe benadering moet komen om naar geroofde koloniale artefacten te kijken: “Dit is essentieel voor de toekomst van etnografisch museum. Wat betekent het dat ik als directeur, of wij als museum, niet meer de enigen kunnen zijn die het verhaal van deze objecten kunnen vertellen?”
Voorlopig herbergt Nigeria slechts een paar originele artefacten, maar dat is ongeveer de verandering. De Duitse regering is van plan om eigendom overdragen van meer dan 1200 kunstvoorwerpen en kunstwerken naar Nigeria voor het einde van 2022. Desalniettemin is het publieke debat fel over de vraag of ze moeten worden teruggegeven. “Er gaat iets schuil achter dit debat, en achter de woede en emotie”, vindt Snoep. “Wat is onze postmigrantensamenleving en hoe gaan we in de toekomst met elkaar om? Daar gaat het hier ook om. Vooral over privileges en machtsverhoudingen. En daar maken veel mensen zich zorgen over.”
Bron: DW