De Biënnale van Venetië is een typisch "nationaal" evenement. De paviljoens voor artiesten zijn per land ingedeeld en de shows worden uitgevoerd in opdracht van overheidsinstanties. De Biënnale werd immers voor het eerst gehouden in 1895, toen de Europese koloniale identiteiten een hoogtepunt bereikten. Een uitzondering is echter het Scandinavische paviljoen. Al 60 jaar wordt het Scandinavische paviljoen gedeeld door Noorwegen, Zweden en Finland, maar dit jaar heeft het een nieuwe naam gekregen.
Op de Biënnale van Venetië van dit jaar zal het vernoemd worden naar de inheemse bevolking die rond het Europese deel van het noordpoolgebied, de Sámi, leeft. Historisch gezien hebben de Sámi over de poolcirkel geleefd, met hun grondgebied dat zich uitstrekt tussen de Scandinavische landen en Rusland.
De regeringen van deze staten waren vastbesloten om de Sámi-bevolking tot ten minste de jaren zestig in hun land te integreren, vaak door middel van onderdrukkend beleid. In veel gevallen werden Sámi-mensen van hun land verdreven of onder druk gezet om hun cultuur te verloochenen. De strijd voor de rechten van de Sami duurt tot op de dag van vandaag voort, terwijl de Noordse staten druk uitoefenen op de inheemse gemeenschappen om hun land en cultuur op te geven om staatsuitbreiding mogelijk te maken. Terwijl de debatten over het Europese kolonialisme de afgelopen jaren in een stroomversnelling zijn geraakt, is de culturele onderdrukking waar de Samische bevolking mee te maken heeft, onder de radar gebleven.
Grenzeloze mensen
Veel mensen hebben een misleidend begrip van het Samische volk. Toeristen naar Noord-Finland veroorzaakten zo'n vraag naar 'authentieke' cultuur dat hele hondenslee-industrie dook op in de regio, ondanks dat het geen Sámi-traditie was. Evenzo hebben arbeiders te horen gekregen dat ze zich in Samische kleding moeten kleden om indruk te maken op toeristen. Deze tradities zijn niet authentiek en veel Sami beschouwen ze als schadelijk voor zowel hun levensstijl als hun land.
De Sámi zijn er niet blij mee dat ze worden gebruikt om de toeristenindustrie van een land te promoten. "We beschouwen onszelf als een volk zonder grenzen", zegt Maja Kristine Jåma, het Noorse Samische parlementslid dat verantwoordelijk is voor cultuur en klimaat, tegen Euronews. Aangezien het voorouderlijk land van de Sámi zich over meerdere landen uitstrekt, hebben ze zelden een eigen internationale stem gekregen. Het transformeren van het paviljoen in een Sámi-paviljoen is een stap in de richting van verzoening van de Scandinavische landen. Tekst gaat verder onder afbeelding.
Kunst, cultuur en erfgoed
In het paviljoen zal dit jaar het werk van drie Sámi-kunstenaars te zien zijn. Het is een kans voor de wereld om verschillende concepten van kunst, cultuur en erfgoed te herkennen. Voor de Sami is 'kunst' een verrassend recent woord. Binnen hun traditionele filosofie maken schoonheid en bruikbaarheid allemaal deel uit van hetzelfde.
Het artistieke thema voor het paviljoen dit jaar is heel duidelijk: verdediging van het Samische erfgoed. Het hoeden van rendieren is bijvoorbeeld een essentieel onderdeel van hun cultuur en is historisch onderdrukt. Máret Ánne Sara heeft een sculpturale installatie ontworpen voor Venetië, waarbij rendierkalveren worden gebruikt als symbolen van wedergeboorte en rendiermagen die 'onderbuikgevoel' oproepen.
Anders Sunna, een van de andere artiesten met een plekje dit jaar, maakt van de gelegenheid gebruik om de decennialange strijd van zijn familie tegen de Zweedse wetgeving te tonen. Zijn verhalende schilderijen laten zien hoe Sámi-families nog steeds vechten voor het behoud van hun erfgoed van rendierhoeden en landbeheer.
Voor de Sámi gaan de displays op de Biënnale niet alleen over de kunst. Het is een kans om de wereld te laten zien dat hun erfgoed geen Scandinavisch erfgoed is - het is hun eigen, onderscheidende identiteit.
Bronnen: Euronews, De kunstkrant