De morbide moerassen van Europa: de geheimen van 'veenlijken' ontrafeld

De Ierse 'Gallagh Man' (links) en de Deense 'Porsmose Man' zijn twee beroemde veenlijken die een gruwelijk einde hebben meegemaakt. Afbeelding: Bullenwächter/Mark J Healey aangepast van Wikimedia (Alle delen CC BY-SA)

Een internationaal team van archeologen ontdekte dat zogenaamde 'veenlijken' deel uitmaakten van een diepgewortelde traditie in Europa, die millennia overspande. De onderzoekers geanalyseerd meer dan 1,000 oude menselijke resten gevonden in de wetlands van Europa, ook wel bekend als 'veenlijken'. Interessant detail: toen de archeoloog de doodsoorzaak kon vaststellen, waren de meeste individuen gewelddadig aan hun einde gekomen. "Er ontstaat een fascinerend nieuw beeld."

De Tollund-man gefotografeerd in 1931 Afbeelding: Public Domain

Omdat moeras heel weinig zuurstof bevat, rotten organische materialen zoals hout, leer, textiel en in sommige gevallen zelfs mensenvlees niet. Daarom kunnen menselijke resten in zeer goed bewaarde omstandigheden opduiken. Hierdoor kunnen onderzoekers details van millennia geleden reconstrueren, zoals de voeding van mensen en zelfs de doodsoorzaak van sommige individuen. Een paar voorbeelden zijn de gewurgde Gallagh Man uit Ierland en de Porsmose Man uit Denemarken (gevonden met een pijlpunt in zijn neus). De Deense Tollund-man is een van de beroemdste vondsten, gezien de uitstekende bewaring van zijn gelaatstrekken.

Onvolledig beeld

Maar juist deze beroemde vondsten zorgden voor problemen voor archeologen, legt uit Dokter Roy van Beek, een van de betrokken onderzoekers van Wageningen University. "De studie toont aan dat de zware nadruk van archeologisch onderzoek in het verleden op een kleine groep spectaculaire moerasmummies onze opvattingen heeft vertekend."

Verspreiding van verschillende bewaring van menselijke resten in Noord-Europa. Afbeelding: de auteurs – Antiquity/Cambridge University Press (CC BY 4.0)

Om een ​​vollediger overzicht te krijgen, verdeelden Van Beek en zijn team de geanalyseerde veenlijken in drie hoofdcategorieën: "veenmummies", de beroemde lichamen met geconserveerde huid, zacht weefsel en haar; “veenskeletten” complete lichamen, waarvan alleen de botten bewaard zijn gebleven; en de gedeeltelijke overblijfselen van moerasmummies of skeletten. De verschillende soorten lichamen zijn voornamelijk het resultaat van wisselende bewaarcondities: sommige moerassen zijn beter geschikt om menselijk weefsel te bewaren, terwijl andere botten beter bewaren.

“Alle drie de categorieën leveren kostbare informatie op, en door ze te combineren ontstaat er een heel nieuw beeld”, merkt Van Beek op. Daarom concludeert de studie dat verschillende soorten veenlijken waarschijnlijk deel uitmaken van een millennia-lange, diepgewortelde Europese traditie. Het fenomeen begon in Zuid-Scandinavië tijdens het Neolithicum, rond 5000 voor Christus, en verspreidde zich geleidelijk over Noord-Europa. De jongste ontdekkingen uit Ierland, het VK en Duitsland suggereren dat de traditie tot ver in de Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd nog in gebruik was.

Hotspot in het moeras

Het team ontdekte ook dat er specifieke 'moeraslichaam-hotspots' zijn. Dit zijn wetlands waar meerdere menselijke resten zijn gevonden. Deze kunnen voortkomen uit een enkele gebeurtenis, zoals een massale begrafenis van een veldslag, terwijl andere moerassen gedurende een langere periode vaak werden gebruikt. De sporen van geweld suggereren dat de individuen deel uitmaakten van een ritueel offer, geëxecuteerde misdadigers of slachtoffers van geweld.

“Hieruit blijkt dat we niet voor alle vondsten naar één verklaring moeten zoeken”, stelt Van Beek. "Overlijdens door een ongeval en zelfmoorden kwamen in vroegere perioden mogelijk ook vaker voor."

Al met al ontstaat er een fascinerend nieuw beeld van een eeuwenoud, divers en complex fenomeen

Dr Roy van Beek

In het geval van rituele offergaven werd naast de overblijfselen een breed scala aan andere voorwerpen gevonden, zoals botten van dieren, bronzen wapens of ornamenten. Die 'hotspot moerassen' worden beschouwd als cultusplaatsen, met een centrale plaats in het geloofssysteem van lokale gemeenschappen.

“Al met al ontstaat er een fascinerend nieuw beeld van een eeuwenoud, divers en complex fenomeen, dat meerdere verhalen vertelt over grote menselijke thema’s als geweld, religie en tragische verliezen”, besluit Van Beek.

Dit artikel is oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd. Teksten in andere talen zijn AI-vertaald. Om de taal te wijzigen: ga naar het hoofdmenu hierboven.

Doneren