Erfgoed is nooit een eenduidig verhaal en erfgoedprofessionals steken veel tijd en energie in het construeren van genuanceerde geschiedenissen. Maar wat gebeurt er als je zorgvuldige verhalen wilt vertellen aan mensen die jouw taal niet spreken? Het is de taak van Julia van Duijvenvoorde als freelance erfgoedvertaler om ervoor te zorgen dat de vertalingen kloppen en niet als bizarre fouten op het internet belanden.
“Als je het woord [erfgoed] gebruikt, opent dat een andere wereldvisie en dan ook een andere visie op erfgoed”, zegt Julia. Het verschil in wereldbeeld is iets wat ze aan den lijve heeft ondervonden. Ze groeide tweetalig op in het Frans en het Engels. Ook Duits heeft ze van jongs af aan opgepikt en verder ontwikkeld tijdens haar studie in Berlijn.
Nu, na vier jaar in Nederland te hebben gewoond en gewerkt en het Nederlands aan haar taaltalent toe te voegen, begint ze aan een PhD in samenwerking met de Vrije Universiteit in Amsterdam en de Universiteit van Heidelberg in Duitsland.
Julia begon haar eigen erfgoed vertaalbureau aan het begin van de pandemie van 2020 en heeft sindsdien gewerkt aan bijna 20 vertaalprojecten, voornamelijk in Nederland. Soms zijn het maar een paar alinea's, maar in andere gevallen is ze belast met hele tentoonstellingen.
Waar begon dit carrièrepad? “Het werd een hobby van mij om foto's te maken van 'slechte' vertalingen en na te denken over manieren om deze te verbeteren”, merkt Julia op. Hoewel dit misschien humoristisch overkomt, is het gehecht aan zeer reële problemen. Ze werd geïnspireerd door haar masteropleiding in Amsterdam, die haar liet zien "hoe eenduidig, cultureel ongevoelig en exclusief veel Engelse tentoonstellingsvertalingen in Nederland zijn." De economische situatie toen ze afstudeerde was ook een punt van zorg, met weinig kansen voor erfgoedafgestudeerden in 2020. Vertalen werd een van de weinige manieren waarop ze een bevredigende en nuttige baan kon hebben in een sector die de eerste maanden zwaar te lijden had. van een pandemie.
Wie spreekt er?
Het vertalen van erfgoedverhalen in een andere taal is geen gemakkelijke taak, maar Julia is optimistisch. “Ik denk dat het mogelijk is. Maar perfect wordt het nooit en dat is oké”, geeft ze toe. "Het is fijn om je daarvan bewust te zijn en om je ervan bewust te zijn dat er veel verschillende dingen zijn die je moet weten voordat je een erfgoedverhaal in een andere taal vertaalt." De erkenning dat het niet perfect zal zijn, kan curatoren enige zorg baren, maar het zijn de kosten van toegankelijkheid of internationale dekking.
Afgezien van taalbeheersing, begint ze haar vertalingen door uit te zoeken wat er eigenlijk wordt gezegd: "je moet een basiskennis hebben van het onderwerp waarmee je te maken hebt en de onderliggende vooroordelen." Het begrijpen van erfgoedvertalingen begint bij kennis en onderzoek, maar ook bij mensen. “Je moet weten wie over wie spreekt en voor wie.”
Het verhaal van iemand anders omvormen tot iets gelijkwaardigs is complex. “Je moet van de ene wereldvisie naar de andere wereldvisie vertalen, in plaats van van een zin naar een andere zin”, legt Julia uit. We hebben allemaal bizarre letterlijke vertalingen gezien die onzin blijken te zijn, en het is nog belangrijker als het om erfgoed gaat. Julia merkt op dat dit wordt weerspiegeld in erfgoedinstellingen als ze opdrachten geven voor vertalingen: “Je ziet echt een verschil tussen de erfgoedvelden en hun relatie tot vertaling en andere vakgebieden.”
In het Limburgs Museum in Venlo werkte ze aan teksten die het omstreden karakter van de grensregio weerspiegelden. Door de geschiedenis heen hebben verschillende landen, rijken en monarchieën het gebied opgeëist, waardoor steden als Maastricht en Venlo ingewikkelde verhalen kregen. Als het gaat om "echt grote spelers in de Franse en Nederlandse geschiedenis", moeten de vertalingen het politieke onderwerp zorgvuldig weerspiegelen. Haar opleiding leerde haar om te proberen te begrijpen “door wie, voor wie en over wie [tekst] is geschreven”, en de complexe geschiedenissen die in het Limburgs Museum worden onderzocht, plaatsen dat echt in context.
Ik doe niet alsof mijn werk perfect zal zijn
Maar vertalingen voor het museum opschrijven was niet alleen lastig vanwege de verhalen in de teksten: “ze hadden het al door iemand anders naar het Frans laten vertalen. En dus stuurden ze me gewoon de twee versies met de mededeling: 'hey, kun je dit in het Engels vertalen?'” Bewapend zijn met zowel de Nederlandse als de Franse versie bleek ingewikkelder dan verwacht. “Ik ging heen en weer tussen de Nederlandse versie, de Franse versie en mijn Engelse versie”, verzucht ze. “Als je te veel naar de Franse versie kijkt, dan verdun je de oorspronkelijke Nederlandse tekst te veel.”
Niet in haar eentje
Door deze tegenstrijdige verhalen, botsende wereldbeelden en verschillende talen, geeft Julia aan dat ze niet helemaal alleen werkt. “Ik heb altijd met een redacteur gewerkt”, zegt Julia. “Ik vind het belangrijk dat je nog een paar ogen krijgt om over je werk te kijken.” Er zijn ook een paar andere mensen met wie ze samenwerkt. Vaak laat ze anderen haar vertalingen controleren. Dit is een belangrijk onderdeel van het proces, aangezien er in erfgoed geen gemakkelijke vertaling is. En de resultaten vereisen zorgvuldig vakmanschap van meerdere mensen - zelfs als het eindproduct niet "perfect" zal zijn. Toch moet ze ervoor zorgen dat de curator tevreden is, zeker als ze haar vertalingen kunnen lezen en begrijpen.
Tijdens haar eerste vertaalopdracht bij het Nationaal Archief in Den Haag viel het haar al op hoeveel mensen in Nederland minstens twee talen spraken. Het beperkt zich ook niet tot de stedelijke westelijke provincies van Nederland; het wordt in het hele land steeds internationaler.
Neem bijvoorbeeld haar vertaalwerk in het Leder & Schoenen Museum in Waalwijk in het meer landelijke Brabant. Julia zag de opdracht van het museum om bijna elke tekst in het Engels te vertalen als een typisch teken des tijds voor Nederland. “Dat ze hun hele vaste tentoonstelling zo tot in de puntjes wilden hebben, zelfs tot in de kleinste teksten en beschrijvingen. Het feit dat ze dat allemaal in het Engels wilden, zegt echt veel dat Nederland zo'n beetje een tweetalig land is.”
Maar zodra je buiten Parijs gaat, is er niets. Niks.
Maar ondanks het feit dat ze zoveel talen spreekt, heeft Julia zich niet gefocust op het vinden van vertaalmogelijkheden buiten Nederland. Afgezien van grotere, internationale organisaties als ICOM, merkt ze geen grote vraag naar erfgoedvertalingen. "Het is een uitzondering, zou ik zeggen, althans in mijn ervaring", zegt ze. “In Frankrijk hebben de grote musea en grote instellingen hun teksten altijd in duizend verschillende talen. Maar zodra je buiten Parijs gaat, is er niets. Niks."
Nu heeft ze zich teruggetrokken van haar vertaalwerk om de academische wereld na te streven. Toch ziet ze kansen in het veld: “De tekst van nationale parken is amper vertaald. Dat vind ik jammer, want ik hou van natuurlijk erfgoed en ik vind het heel belangrijk, vooral omdat Nederlandse landschappen veel landen veel kunnen leren”, laat ze doorschemeren. 'Dat is weer een ander gesprek,' voegt ze er sluw aan toe.
Julia's vertalingen zijn te zien in het Nederlands Leer- en Schoenenmuseum in Waalwijk, dat op 28 juni heropend is. Als je geïnteresseerd bent in haar andere werk, kijk dan op ErfgoedInVertaling.