“Het opleiden van een nieuwe generatie onderzoekers, praktijkmensen, beleidsmakers en docenten in een breed scala van sectoren met een transnationaal perspectief, die het veld van erfgoedplanning kunnen veranderen, was het belangrijkste doel van Heriland”. Dit interviewartikel met prof. Gert-Jan Burgers en prof. Ana Pereira Roders, respectievelijk projectleider en partner bij het Heriland-project, reflecteert op hun ervaringen en perspectieven ten aanzien van erfgoed en de implicaties ervan voor de samenleving. Ze bespraken openlijk de lessen na drie jaar samenwerken met andere belangrijke wetenschappers in Europa om een nieuwe generatie professionals op te leiden.
Gert-Jan Burgers, hoogleraar Erfgoed en geschiedenis van cultuurlandschappen en stedelijke omgevingen, werkzaam bij de faculteit Geesteswetenschappen van de Vrije Universiteit Amsterdam, en Ana Pereira Roders, hoogleraar Erfgoed en Waarden werkt aan de Faculteit Bouwkunde van de TUDelft.
De focus van het Heriland-project ligt op de opleiding van een nieuwe generatie professionals en erkent de urgentie ervan voor het vakgebied. Deze nieuwe generatie, ook wel door het ITN-financieringsprogramma genoemd als de ESR’s (early-stage researchers), is geselecteerd uit honderden kandidaten, met een achtergrond variërend van geschiedenis en archeologie tot architectuur en planning, elk met een grote interesse in de rol van erfgoed. Het is bewezen dat ze met hun motivatie en uitstekende resultaten zijn afgestemd op de ambities van het project, waar ze binnenkort op promoveren, en dat ze allemaal de maatschappelijke uitdagingen aanpakken waarmee historische steden en landschappen worden geconfronteerd.
Daarnaast werd tijdens Heriland een graduate school voor erfgoedstudies opgericht en bracht de slotconferentie van Heriland ruim 40 masterstudenten samen. De Heriland graduate school zal evenementen blijven organiseren en fungeren als platform voor kennisuitwisseling over nieuwe perspectieven en kritisch denken over erfgoedplanning. Burgers gelooft dat de Heriland graduate school en haar activiteiten in de toekomst zullen gaan fungeren als een standplaats voor opleidingen op het gebied van het cultuurlandschap.
Democratisering van erfgoed (waardering)
Terwijl de doelstellingen van het project werden bereikt en beoordeeld, benadrukken Burgers en Pereira Roders dat “we kleine stapjes zetten op dit gebied. De meeste kwesties die onderzoekers hebben aangepakt, zoals democratisering en veranderende demografieën, staan nog steeds in hun eerste stappen op het gebied van erfgoedstudies en -planning, waarbij regeringen en wetenschappers steeds meer aandacht voor hen krijgen.”
De kijk op erfgoed verandert en dat verruimt de soorten erfgoed en de definitie ervan. Aan de andere kant worden we dagelijks blootgesteld aan verschillende discussies rond maatschappelijke uitdagingen, zoals massatoerisme tot negatief erfgoed. Het vakgebied is echter nog steeds zeer expertgericht en wat onder erfgoed wordt verstaan is vooral afhankelijk van experts en professionals. Gemeenschappen kunnen ook een stem hebben in de definitie, het beheer en de planning van erfgoed.
Multivocale aanpak in de praktijk
“Heriland ESR's hebben een buitengewoon moeilijke taak om hun innovatieve en nieuwe manier van denken in de praktijk toe te passen. De meeste van hun onderzoeksthema's, van empowerment van gemeenschappen tot multivocaliteit en co-creatie, vereisen capaciteitsopbouw en mentaliteitsverandering binnen de gemeenschap van experts en beleidsmakers en zijn een transformatieproces op de lange termijn”, legt Pereira Roders uit. ESR’s zijn tijdens hun workshops en detacheringen blootgesteld aan verschillende perspectieven en ervaringen (een detachering is een tijdelijke overplaatsing van een onderzoeker in een vroeg stadium naar een andere werkplek of kantoor) om voorbereid te zijn op deze rol in de samenleving en om gevoelige kwesties op materieel en immaterieel gebied aan te pakken. erfgoedvelden. Bijvoorbeeld, Alana Castro de Azevedo's onderzoek richt zich op koloniaal erfgoed, [conflicterende] herinneringsplaatsen (Namenmonument) en negatief erfgoed in Amsterdam.
Volgens Pereira Roders staat de discussie over de noodzakelijke hervorming van het erfgoedveld echter nog maar aan het begin, en gaat het zelden over de basis ervan, namelijk de keuze voor behoud, welke categorie dan ook, en slechts een selectie van hulpbronnen. Zouden we de milieucrises echt willen aanpakken, dan moeten we ons afvragen of een dergelijke antropocentrische benadering erfgoed er niet van weerhoudt een grotere rol te spelen in de duurzame ontwikkeling van steden en gemeenschappen. Op dat vlak is er nog een lange weg te gaan, maar ze hoopt dat programma's als Heriland een generatie erfgoedspecialisten zullen opleveren die een belangrijke rol kunnen spelen, wanneer de samenleving en de praktijk er klaar voor zijn.
Burgers gaf voorbeelden van studenten die een baan hebben gevonden of zijn benaderd door Nederlandse organisaties zoals Mooi Noord-Holland om een meer multivocale aanpak op het gebied van erfgoed te implementeren: “De verandering van perspectief in de praktijk en samenleving ten opzichte van erfgoed vindt plaats, maar veel langzamer dan in de academische wereld. We gaan de goede kant op.”
In de ervaring van Pereira Roders veranderen regeringen en nationale instanties in de richting van het bevorderen van multivocaliteit in erfgoedplanning; Er zijn meer financiering en onderzoek beschikbaar gekomen voor het erfgoedveld, maar sectorale benaderingen zijn nog steeds de mainstream. In de meeste gevallen die Pereira Roders en haar team hebben onderzocht, moeten het beleids- en regelgevingskader nog worden hervormd. Er is dus een grote afhankelijkheid van de persoon die verantwoordelijk is en van diens motivatie. Bovendien moet men bij personeelswisselingen, zoals vaak gebeurt, vanaf het begin beginnen. De empowerment van een meer diverse groep belanghebbenden bij erfgoedplanning, zoals bedoeld door de Conventie van Faro uit 2005, maakt nog steeds geen deel uit van de meeste erfgoedwetten die we hebben onderzocht, maar er is zeker vooruitgang.
Veerkracht en flexibiliteit
Werken aan een pan-Europees project met een internationaal team van ESR's en een breed scala aan universiteiten en praktijkmensen heeft zijn eigen uitdagingen. Burgers benadrukt de moeilijkheid van het werken met een intercultureel team, maar benadrukt tegelijkertijd het belang van het oprichten van een internationale werkgroep. “Het is een uitdaging om een gemeenschappelijke werktaal te vinden, zowel op cultureel als professioneel vlak, maar het heeft zo zijn voordelen. Het geeft je de kans om vanuit een analytische afstand naar problemen en vraagstukken te kijken.”
Veerkracht en flexibiliteit om te veranderen zijn volgens Pereira Roders de belangrijkste les die we van Heriland hebben geleerd. Als gevolg van de Covid-pandemie moesten veel ESR’s hun detacheringen, casestudies en zelfs hun studiemethoden heroverwegen. “We hebben een ESR gehad die het massatoerisme bestudeerde, Tinatin Meparishvili, en plotseling was er tijdens de pandemie helemaal geen toerisme meer. De ESR's moeten nieuwe methoden en innovatieve technieken bedenken om hun onderzoek uit te voeren. De veerkracht van een PhD of onderzoeker is een belangrijke les in dit opleidingsniveau.” Burgers noemt ook de flexibiliteit van het Heriland-programma. Vanwege Covid moesten een deel van de bijeenkomsten of detacheringen worden geannuleerd en vonden de meeste activiteiten online plaats. “Het was een uitdaging, maar we moesten allemaal innovatieve oplossingen vinden om het programma uit te voeren.”
Ontkoppel de financiering
Een ander hoofddoel van het Heriland-programma is het versterken van de verbinding tussen de academische wereld en de praktijk. Volgens Burgers is het gebrek aan aansluiting tussen praktijk en wetenschap in het algemeen een ‘geesteswetenschappelijk probleem’. Onderzoekers op dit gebied hebben de neiging sterk te conceptualiseren en als hun onderzoek niet wordt gestuurd naar een praktijkgericht vraagstuk, gaan ze ver van de praktijk af en blijven ze theoretisch.
Burgers legt uit hoe Heriland deze verbinding tussen theorie en praktijk wilde realiseren door middel van detacheringen en praktijkgericht onderzoek en nauwe samenwerking met lokale en regionale overheden. “Een van onze ESR’s bijvoorbeeld, Marta Ducci heeft een reeks op kaarten gebaseerde workshops georganiseerd met lokale gemeenten in de provincie Brindisi in Italië. Het is nog kleinschalig, maar deze gemeenten experimenteren er nu mee.”
Voor de ESR's van Pereira Roders in Delft is de situatie enigszins anders. De ESR's, Nan Bai en Mozes Katontoka, werkte met grote datasets en zeer innovatieve methoden (bijvoorbeeld teledetectie en ruimtelijke statistiek, AI en sociale media). Zelfs als de resultaten zeer nuttig zijn voor lokale en nationale overheden, beschikken overheden zelden over de menselijke capaciteit en middelen om deze methoden rechtstreeks toe te passen in de erfgoedplanning.
Aan de andere kant is DLR (Duits Lucht- en Ruimtevaartcentrum), een partner van Heriland, specifiek voor het onderzoek ontwikkeld door Moses Katontoka, geïnteresseerd in het experimenteren met een breed scala aan toepassingen van hun methoden. Pereira Roders gelooft dat de verbinding tussen praktijk en onderzoek versterkt kan worden met financieringsmogelijkheden.
Vooruit denken
Cultureel erfgoed wordt bedreigd door verschillende factoren, van klimaatverandering en de stijgende zeespiegel tot maatschappelijke en ecologische kwesties. Volgens Burgers is de meest prominente bedreiging voor cultureel erfgoed echter misbruik ter wille van politiek extremisme, sociale onrechtvaardigheid en ecologische onduurzaamheid. “Voor mij is het probleem met erfgoed niet hoe we cultureel erfgoed definiëren, maar wat we ermee doen. De belangrijkste bedreiging is het verkeerd omgaan met cultureel erfgoed en simpelweg zeggen dat dit anderen schade berokkent.”
Hij gelooft dat dit in heel Europa gebeurt, zoals in het recente voorbeeld van Duitse extremisten die de periode van de Weimarrepubliek misbruiken voor hun doeleinden. Dit misbruik beperkt zich niet tot het gebouwde of immateriële erfgoed, maar omvat ook natuurlijk erfgoed en in het algemeen de natuur om ons heen en de ecologische gevolgen daarvan.
Daarnaast noemt Pereira Roders twee extreme gedragingen ten opzichte van erfgoed als een bedreiging voor de toekomst van cultureel erfgoed: extreme protectionisten van erfgoed aan de ene kant die elke verandering in erfgoed en de interpretatie ervan ontkennen, en mensen die geen waarde aan erfgoed hechten en er geen waarde aan hechten. zorg er aan de andere kant voor. “In theorie wordt erfgoed gedefinieerd als iemand waarde toekent aan hulpbronnen en hun attributen (tastbaar of immaterieel), en met waarde komt een gevoel van eigenaarschap gepaard, wat kan leiden tot een grotere weerstand tegen verandering.” “Zouden we de verandering accepteren en ons voorbereiden om ermee om te gaan in plaats van ons ertegen te verzetten, hangt sterk af van de samenleving en haar culturele kijk op erfgoed. Zolang we deze kwesties blijven bespreken, zijn dit de kleine stapjes die we moeten nemen om te evolueren”, stelt Pereira Roders.
Om deze discussies gaande te houden, zijn Burgers en Pereira Roders van plan hun werk op het gebied van erfgoed voort te zetten via de Heriland graduate school en daarbuiten, om gelijkgestemde studenten en promovendi aan te trekken en workshops en trainingen te organiseren. Wanneer en in welke vorm Heriland 2.0 zal ontstaan, staat nog niet vast. Blijf kijken!
Future Making in het Antropoceen positioneert zich in de mentale ruimte tussen erfgoed en ruimtelijk ontwerp en diepe geschiedenis en toekomstige landschappen. Het project heeft tot doel geschiedenis en erfgoedperspectieven te ontrafelen die bijdragen aan de omstandigheden van het Antropoceen – het tijdperk van de mens – om zo beter gebalanceerde toekomstscenario’s voor Europese steden en landschappen te creëren. Onder de artikelen die tijdens dit project zijn geproduceerd, bevinden zich vijf interviewartikelen over de doelstellingen en het onderzoek dat in het Heriland-project is uitgevoerd: de kennismakingsgesprek met prof. Gert-Jan Burgers, interview met ESR Marilena Mela en Dr. Linde Egbert, interview met ESR Tinatin Meparishvili en ESR Maitri Dore. Dit laatste interviewartikel dient als afsluiting van een reeks artikelen waarin interviews zijn gehouden met de dertig jonge onderzoekers in Terranova en Heriland.
De serie artikelen is mogelijk gemaakt door de genereuze steun van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Ze zijn gepubliceerd door de European Heritage Tribune.