'Geschokte' EU-experts doen aanbevelingen om erfgoed te beschermen tegen klimaatverandering

"Cultureel erfgoed wordt met ongekende snelheid en schaal aangevallen door klimaatverandering", merken experts op, terwijl Europa geen fatsoenlijk antwoord krijgt

Het beschadigde dorp Pepinster (België) na de overstromingen in 2021. Afbeelding: Christophe Licoppe (CC0)

Een deskundigengroep van de Europese Unie zegt 'geschokt' te zijn over de huidige plannen – of liever het gebrek daaraan – van Europa om cultureel erfgoed te beschermen tegen klimaatverandering: “Cultureel erfgoed wordt met ongekende snelheid en schaal aangevallen door klimaatverandering”, de zogenaamde EU Open Method of Coördinatie (OMC)-groep van lidstaten schreef in hun rapport van september 2022. “Toch hebben de EU-lidstaten geen goed beleid en actieplannen om deze aanvallen te verminderen, en de EU ook niet.”

Om zich voor te bereiden op toekomstige uitdagingen, werd de expertgroep door de EU gevraagd om informatie te verzamelen over de huidige staat van erfgoed en klimaatverandering in Europa, de hiaten in kennis en andere tekortkomingen in Europese landen. In het rapport 'Versterking van de veerkracht van cultureel erfgoed voor klimaatverandering' kunnen beleidsmedewerkers, besluitvormers en erfgoedexperts in de hele EU lezen over 83 beste praktijken, verzameld uit 26 landen.

Het rapport bevat een aantal aanbevelingen voor mogelijke toekomstige acties, in lijn met het EU-beleid om tegen 2050 klimaatneutraal te worden. Van onderwijs en opleiding tot bewustmaking en beleidsvorming, dit zijn de belangrijkste punten die uit het rapport kunnen worden afgeleid.

Het rapport van september 2022. Afbeelding: EU

Grote bronnen van zorg

Volgens het rapport vormen extreme klimatologische gebeurtenissen een groot probleem voor het behoud van "een werelderfgoed of een kleine bedevaartskapel op het platteland, een oude staalfabriek of een historische tuin". Terwijl onmiddellijke gevaren zoals overstromingen, branden en erosie voor de geest komen, gevolgen op de lange termijn zoals stijgende / fluctuerende temperaturen of vochtigheid, belasten materialen meer, wat leidt tot een grotere behoefte aan herstel. En die gevaren zijn de enige waar onderzoekers vrij zeker van zijn: "De gevolgen van gelijktijdige catastrofale gebeurtenissen voor de hele cultureel-erfgoedsector zijn nog niet adequaat aangepakt of onderzocht - dit is nu een grote bron van zorg."

Ondertussen hebben 9 van de 28 landen die deelnamen aan het onderzoek geen wettelijk kader voor erfgoed en klimaatverandering. Slechts zeven landen zeiden dat er plannen zijn voor coördinatie: Ierland, Griekenland, Italië, Cyprus, Slovenië, Finland en Zweden.

Daaruit blijkt dat geen enkel land een economische beoordeling heeft gemaakt van het volledige scala aan kosten van de gevolgen van klimaatverandering voor het Europese culturele erfgoed. Deskundigen merkten op dat ze ook "geen volledig beeld hebben van het bredere scala aan voordelen voor Europese samenlevingen die voortvloeien uit investeringen in het kapitaal dat cultureel erfgoed biedt." Het biedt een uitstekende gelegenheid om cultureel erfgoed te beschouwen als iets dat kan worden beoordeeld in termen van kapitaal, maar als een vereiste voor een gezond, democratisch Europa.

Veerkracht opbouwen

Verschillende leden van de deskundigengroep schrijven in het rapport dat onderzoek de belangrijkste aanjager is geweest en zou moeten zijn om erfgoed te helpen de strijd tegen klimaatverandering aan te gaan. "Een evaluatie van de stand van zaken van het onderzoek toont aan dat er nog steeds behoefte is om de meest ernstige bedreigingen te identificeren en beter te begrijpen", luidt het rapport.

Erfgoed moet niet worden gezien als slechts een 'slachtoffer', waarschuwen de opstellers van het rapport. “Het kan oplossingen bieden om Europa te helpen een groen, klimaatneutraal continent te worden.” De 83 good practices tonen klimaatneutraal gebruik van erfgoed, hergebruik van materialen en bouwmethoden en verantwoorde conserveringstechnieken.

Ook onderwijs zou een belangrijke rol kunnen spelen, hoopt de expertgroep. “In het algemeen is cultureel erfgoed nog niet systematisch opgenomen in de nationale onderwijsstelsels van de lidstaten, en het verband tussen cultureel erfgoed en klimaatverandering komt in vrijwel geen enkel onderwijsstelsel aan de orde. Dit is een gemiste kans, aangezien erfgoed kan worden gebruikt als een voertuig om informatie over klimaatverandering en alle gevolgen daarvan voor de Europese samenlevingen te communiceren.”

Renovatiewerken aan de Yerebatan Sarnici in Istanbul, Turkije.

Niet alleen schoolkinderen zouden over dit verband moeten leren, maar de groep hoopt dat het opleiden van jongere generaties met nieuwe kennis en technologieën, of het revitaliseren van traditionele, bijna vergeten vaardigheden, kan leiden tot effectieve aanpassingen aan de klimaatverandering.

Scholen, musea, erfgoed- en academische instituten, maatschappelijke organisaties, ngo's en mediaplatforms kunnen nu al de eerste stap zetten door bewustzijn te verspreiden over de slechte staat van cultureel erfgoed als het gaat om het omgaan met klimaatverandering. En welke oplossingen effectief kunnen zijn.

Aanbevelingen

Het rapport wordt uiteindelijk samengevat met 10 aanbevelingen die beleidsmakers en professionals uit de sector kunnen overnemen. Zo stelt het rapport dat er beter beleid nodig is om cultureel erfgoed aan te passen aan het klimaat door de nieuwe Europese agenda voor cultuur te actualiseren, te zorgen voor gestructureerde samenwerking tussen verschillende bestuursniveaus, van Europees tot nationaal en lokaal niveau. Een praktische oplossing zou een beoordelingskaart kunnen zijn van cultureel erfgoed dat gevaar loopt in Europa, tegen 2025.

De eerder genoemde beoordeling van de economische kosten van aanpassing aan de klimaatverandering voor cultureel en natuurlijk erfgoed is iets wat de Europese Commissie ter hand zou moeten nemen. Een betere manier om die kennis te delen zou waarschijnlijk veel helpen, schreven experts.

Ook het onderzoeken en opbouwen van expertise op het gebied van de bescherming van cultureel erfgoed tegen klimaatverandering door middel van onderwijs, training en bijscholing op alle niveaus maakt hier deel van uit. Afgezien van onderwijs, moeten regeringen op nationaal en lokaal niveau investeringen onmiddellijk aanmoedigen voor de bescherming van cultureel erfgoed door middel van monetair en fiscaal beleid.

Hoewel al deze aanbevelingen op het eerste gezicht logisch zijn, is het de hoogste tijd voor de politici van Europa om de oproep te doen en klimaatverandering en de gevolgen daarvan voor cultureel erfgoed serieus te nemen. Uitstekende en duidelijke communicatie tussen verschillende bestuursniveaus en de EU moet een van de kernwaarden zijn: voordat het erfgoed van Europa geschiedenis wordt.

Doneren