“Hoe de strijd tegen illegale handel in cultuurgoederen versterken?” was de vraag die de UNESCO-conferentie in samenwerking met de Europese Unie afgelopen juni probeerde te beantwoorden. Drie Europese erfgoedambassadeurs voor jongeren uit 2022 kregen de kans om de conferentie bij te wonen en hun ervaringen te delen. In het eerste artikel van deze serie doet Gaëlle Stephan verslag van hoe de eerste paneldiscussie van de conferentie over interregionale samenwerking zich ontwikkelde over de strijd tegen de illegale handel in cultuurgoederen over de grenzen heen. En waarom het een strijd is die het waard is om voor te vechten.
Of het nu door terroristische daden of plundering is, cultureel erfgoed wordt verhandeld, wat het fysieke bewijs van het intellectuele bestaan van de mensheid bedreigt. Het verdwijnen van de materiële cultuur, verergerd door gewapende conflicten, is een rampzalig fenomeen, aangezien culturele artefacten veranderen in doelen van aanval of plundering om specifieke gemeenschappen te ontmoedigen of zelfs wereldwijde aandacht te trekken.
"Het is alsof je een familielid mee naar huis neemt", zei Corrado Catesi, coördinator van de Works of Art Unit bij Interpol, tijdens de conferentie [1].
Normaal gesproken wordt mensen nooit gevraagd waarom ze voor dergelijke banen of carrières zouden kiezen. Volgens Catesi wordt de reden dat hij een "niet zo normaal" politiewerk kan doen, gedreven door zijn passie. Een passie die werd geboren door te werken als Carabiniere en door naar zijn zonen te kijken, voor wie hij het erfgoed beschermt waar hij voor pleitte.
Voor hem is het bestrijden van de georganiseerde misdaad een mooie oplossing tegen de illegale handel in cultuurgoederen, want wanneer een kunstvoorwerp wordt teruggevonden en teruggebracht naar de gemeenschap waarvan het is gestolen, is dat vergelijkbaar met de terugkeer van een relatieve woning. Catesi voegt er tijdens de paneldiscussie ook aan toe dat de strijd die hij aangaat in zijn dagelijkse werk een daad van ongelooflijk belang is en zowel een vraag als een werk van passie.
Zielen redden of culturele zolen beschermen?
Meestal wordt de exploitatie van culturele eigendommen gebruikt om tal van buitensporige doeleinden te ondersteunen, gaande van bijzonder persoonlijk gewin tot het bevorderen van militaire acties. In dergelijke omstandigheden worden internationale organisaties, regeringen en instanties gemobiliseerd om de illegale handel in culturele artefacten en eigendommen aan banden te leggen. De mobilisatie kan zo ver gaan als het organiseren van internationale symposia, het invoeren van beleid, het ratificeren van conventies en het aandringen op multinationale samenwerkingen om dit rampzalige fenomeen te verminderen.
In de discussie over de bestrijding van illegale handel in cultuurgoederen, zowel in gewapend conflict als in vredestijd, worden in dit verband steeds twee tegengestelde standpunten naar voren gebracht. De eerste, die minder vaak voorkomt, pleit voor parallelle bescherming van mensen en erfgoed, terwijl de tweede, meer conventioneel en weerstand biedend, het redden van mensenlevens die in gevaar zijn, als een waardevollere zaak beschouwt.
Meestal ondersteunen de verzetsmensen hun mening door te stellen dat humanitaire doelen belangrijker zijn dan dode stenen en levenloze artefacten. Op het eerste gezicht, en zonder contextuele en situationele informatie, klinkt dit argument plausibel. Daarom klinken de motieven en oorzaken voor een dergelijke strijd niet te rechtvaardigen; de bescherming van zowel de mensen als het erfgoed is echter niets anders dan de kop en munt van dezelfde medaille.
Cultureel erfgoed maakt in het algemeen deel uit van de gedeelde erfenis van de hele mensheid en de manifestatie van het culturele pad dat werd uitgestippeld door de voetsporen van onze gemeenschappelijke voorouders; daarom is het belangrijk om de bedoelingen te begrijpen achter de toewijzing van enorme fondsen en de inzet van aanzienlijke middelen om verhandelde culturele eigendommen te beschermen.
Het doel hier is om enkele ondervragingen te onderzoeken, zoals waarom de strijd tegen illegale handel in cultuurgoederen onvermijdelijk is, waarom het belangrijk is dat we ons bewust worden en deel uitmaken van dit gesprek, en waarom we actie moeten ondernemen om dit fenomeen te stoppen. Het beantwoorden van de 'Waarom' wordt daarom de sleutel om te kunnen onderzoeken in hoeverre de huidige praktijken aansluiten bij de beste idealen.
Meer weten over de onderliggende uitdagingen? Lees het artikel van Léa Guillemant hier.
Het irrationele rationaliseren
Om te beginnen is het nuttig te verwijzen naar het onderscheid dat professor Erich Hatala Matthes [2] heeft gemaakt tussen wat hij de humanitaire en de antiquarische opvattingen over de bescherming van materieel erfgoed noemt. Volgens Matthes vinden de mensen die de humanitaire visie steunen de inzet van middelen om culturele artefacten te redden, verwerpelijk als er mensenlevens op het spel staan. Wat de tegenstanders betreft, wordt het teruggeven van oudheden als de hoogste prioriteit beschouwd, ongeacht de aanhoudende gevaren die mensenlevens in gevaar brengen.
Dat laatste klinkt inderdaad radicaal en irrationeel. Niettemin is de Antiquarische Opvatting op geen enkele manier onverschillig voor het belang van het menselijk leven in vergelijking met het belang van culturele eigendommen. Integendeel, de voorstanders beweren dat zowel het redden van cultuur als het redden van levens nauw met elkaar verbonden zijn. Dit gezegd zijnde, sympathiseren met de bescherming van culturele eigendommen wordt verenigbaar met mededogen, dat natuurlijk gevoeld wordt voor het verlies van mensenlevens.
Cultureel mededogen, een kracht van de geest
Op dezelfde manier behandelt de Britse filosoof Mary Midgley [3] compassie voor niet-mensen in tegenstelling tot een zeldzame vloeistof die alleen voor uitzonderlijke omstandigheden wordt gebruikt, maar eerder als een gewoonte die groeit en verbetert bij herhaaldelijk gebruik. Om de vorige analogie beter te verduidelijken, vergelijkt Midgley de gewoonte van mededogen met intelligentie, ook een kracht van de geest, door laatstgenoemde op dezelfde manier te associëren met vloeistof die toeneemt en zich ontwikkelt bij elk gieten. Met andere woorden, dit betekent dat mededogen eerder moet worden beschouwd als een hulpbron die groeit elke keer dat het wordt gebruikt, net zoals slimme en effectieve individuen niet bezuinigen op intelligentie.
Door bezwaar te maken tegen de verdeling van rijkdom en middelen zoals tijd, geld en mededogen ter ondersteuning van de strijd tegen illegale handel in culturele eigendommen, wordt de strijd een object van morele zorg voor degenen die in de humanitaire visie geloven. Dit geloof is naar hun mening gerechtvaardigd omdat mensen over de hele wereld worden geacht te lijden onder gebeurtenissen die "tragischer" zijn.
Dat kan waar zijn; de aanhangers van Antiquarian View zijn echter niet bezorgd over de culturele artefacten vanwege hun artistieke en esthetische waarden, maar eerder over de emotionele waarden die in die objecten zijn belichaamd. Deze materiële manifestaties van cultuur brengen grotendeels identiteitsgerelateerde modellen over op specifieke gemeenschappen die zich cultureel met hen verbinden; vandaar hun grote existentiële waarde.
Verdwijnend erfgoed
De gemeenschappen waarvan de culturele artefacten worden bedreigd, geplunderd en geplunderd, ervaren verontrustende emoties ten aanzien van hun gestolen voorwerpen. Voor hen maken deze onschatbare eigenschappen deel uit van hun leven, trots en ziel. Daarom kan het verlies van deze verbindingen leiden tot hun culturele uitwissing, vernietiging of zelfs genocide, vooral in conflictgebieden.
Het zou bijvoorbeeld onmogelijk zijn om de Steen van Rosetta te noemen zonder direct aan Egypte te denken; deze onschatbare schat wordt momenteel echter niet gevonden waar hij echt thuishoort. Een van de grootste artefacten aller tijden, want het was de sleutel tot het ontcijferen van de Egyptische hiërogliefen, is momenteel te vinden in het British Museum, ver weg van de gemeenschappen die ononderbroken Egypte bewoonden en wiens moderne cultuur voor een groot deel de oude Egyptische literatuur en erfenis.
Het is problematisch om meerdere van dit soort voorbeelden te kunnen noemen. Daarom is het essentieel dat wij, als wereldburgers, als collectief optreden om de plundering van de materiële cultuur te stoppen en te stoppen medeplichtig te zijn aan dergelijke misdaden door te zwijgen, want “Als je neutraal bent in situaties van onrecht, heb je gekozen voor de kant van de onderdrukker”, aldus Nobelprijswinnaar Desmond Tutu.
Hoe zouden concrete maatregelen eruit zien? Lees de bijdrage van Jasna Popović hier.
Mensen zijn zeker misleid als ze compassie beschouwen als een compromisloze emotie en als ze denken dat de angst om cultuur te verliezen de angst om mensenlevens te verliezen verdringt. De verdeling van mededogen en de verdeling van middelen zijn onderling afhankelijk, onafscheidelijk en verenigbaar aangezien bezorgdheid actie genereert, de actie media-aandacht genereert en media-aandacht op zijn beurt internationale aandacht en hulp genereert die zullen helpen bij het rapporteren van de plundering van materiële cultuur.
Ten slotte helpt het begrijpen van de "Waarom" achter deze strijd om mensen bewust te maken van deze nobele zaak en moedigt hen aan deel te nemen aan de strijd tegen de illegale handel in culturele eigendommen en hand in hand samen te werken met de internationale gemeenschap om het erfgoed en de waardigheid van mensen te redden , min of meer à la Carmen Sandiego.
Referenties
[1] Catesi, ca. 2022. Interregionale samenwerking: bestrijding van illegale handel over de grenzen heen [Paneldiscussie]. Versterking van de strijd tegen illegale handel in culturele eigendommen, 9 juni, hoofdkwartier van UNESCO in Parijs.
[2] Matthes, EH. 2018, 'Levens redden of stenen redden? De ethiek van de bescherming van cultureel erfgoed in oorlog', Kwartaalbericht Public AffairsVol. 32, nr. 1, pp. 67-84.
[3] Midgley, MB. 1983, Dieren en waarom ze ertoe doen, University of Georgia Press, Athene.
Over de auteur
Gaëlle Stephan is architect en erfgoedprofessional. Ze studeerde architectuur aan de Holy Spirit University van Kaslik, Libanon en volgde haar tweede master in World Heritage Studies aan de Brandenburg University of Technology Cottbus-Senftenberg, Duitsland. Omdat ze er vast van overtuigd is dat een diepere kijk in de samenleving ons een beter begrip van erfgoed zal geven, heeft ze haar academische achtergrond gebruikt om conventionele definities op te rekken en de relatie tussen cultureel erfgoed en mode te onderzoeken.