Industrieel erfgoed verdwijnt uit de skyline van Europa: 2023 Jaar van de fabrieksschoorsteen

EFAITH schat dat slechts 5% van de industriële erfgoediconen in Europa blijft

Afbeelding: genjok/Canva

Om meer aandacht te vragen voor verdwijnend industrieel erfgoed heeft de organisatie voor European Federation of Associations for Industrial and Technical Heritage (EFAITH) het jaar 2023 uitgeroepen tot het Jaar van de Fabrieksschoorsteen. Mede door de trend om erfgoed te verduurzamen, en deze monumenten vaak gezien worden als symbolen van vervuiling, worden er in heel Europa dagelijks meerdere schoorstenen gesloopt.

EFAIT schattingen dat ongeveer 5% van de industriële schoorstenen vandaag nog over is. Ze vrezen dat zonder passende maatregelen deze industriële monumenten volledig uit de Europese skyline zullen verdwijnen. Door van 2023 het Jaar van de Fabrieksschoorstenen te maken, hoopt EFAITH meer aandacht te vestigen op deze industriële bakens.

Plan van aanpak

Om fabrieksschoorstenen in de kijker te zetten, wil EFAITH via een enquête informatie verzamelen over de nog bestaande fabrieksschoorstenen in Europa en hun staat. Er is een vragenlijst opgesteld die in verschillende talen kan worden gedownload. Het organiseren van activiteiten bij fabrieksschoorstenen en het maken van korte filmpjes kan ook helpen om meer aandacht te vestigen op bedreigde schoorstenen, meent de organisatie.

Ten slotte streeft EFAITH naar een Europees netwerk van partners die bereid zijn duurzaam te investeren in de (her)waardering van fabrieksschoorstenen. Deze partners zouden ook bereid moeten zijn om kennis en ervaringen over behoud en restauratie van deze monumenten te delen. Interesse om partner te worden, vrijwilliger te worden of zelf een evenement op te zetten? Scrol omlaag naar het einde van het artikel.

Een schoorsteen van de voormalige brouwerij Henninger in Frankfurt am Main wordt opgeblazen, 2 december 2006. Afbeelding: Heptagon/Wikimedia (CC BY-SA 4.0)

Welvaart of milieukwesties?

Fabrieksschoorstenen werden lang beschouwd als een symbool van industrie en economische welvaart. Hun opkomst hangt samen met de uitvinding van stoommachines aan het einde van de 18e eeuw. In de eeuwen daarna begonnen industriële schoorstenen de Europese skyline te domineren.

De dampen van de industriële processen in de fabrieken maakten de mensen op de grond echter vaak ziek. De schoorstenen werden hoger en hoger gebouwd, maar serieuze milieuwetgeving volgde pas in 1956 toen 's werelds eerste nationale luchtverontreinigingswet werd aangenomen in het VK.

De belangrijkste reden voor de daad was de zogenaamde Grote Smog van 1952, een ernstige luchtvervuilingsgebeurtenis in Londen. Door de combinatie van koud weer, windstille omstandigheden en het hoge gebruik van kolen in de huishoudens en fabrieken was de stad dagenlang bedekt met een dikke laag smog. Overheidsbronnen suggereerden dat 4,000 doden vielen als gevolg van de smog, terwijl recent onderzoek het aantal slachtoffers tussen de 10,000 en 12,000 schat. National Geographic gerapporteerd.

Hoewel de zware smog niet alleen door fabrieksschoorstenen kwam, zijn ze tegenwoordig een icoon geworden van milieuvervuiling in het algemeen. Toen de zware industrie uit de Europese steden werd verplaatst, werden de voormalige fabrieksgebouwen en hun schoorstenen gesloopt om ruimte te maken.

Schoorsteen erfgoed vandaag

Toen in de jaren negentig schoorsteen na schoorsteen omviel, ontstonden er discussies over hun lot en hun mogelijke toekomst als monumenten, als symbolen van het Europese industriële verleden. In 1990 werd in Nederland de Stichting Fabrieksschoorstenen opgericht met als doel “het bestuderen en behouden van fabrieksschoorstenen die tot het industriële erfgoed kunnen worden gerekend”. Deze vereniging pleit nog steeds voor behoud en restauratie van schoorstenen in Nederlandse gemeenten en heeft ook een uitgebreide documentatieverzameling, database aangelegd en een boek gepubliceerd met meer dan 1997 afbeeldingen over fabrieksschoorstenen in Nederland.

Een ander voorbeeld is te vinden in Noord-Frankrijk, waar in 1000 een reeks evenementen werd georganiseerd om het erfgoed van fabrieksschoorstenen in Roubaix onder de aandacht te brengen – “La Ville aux 1000 Cheminées” (De Stad van de 2004 Schoorstenen). Drie jaar later werd de slogan "Befrois du Travail" (Belforten van de Arbeid) werd gelanceerd. Waar in de Middeleeuwen belforttorens symbolen werden van stadsrechten, werden de 'schoorsteen-belforten' in Noord-Frankrijk gezien als symbolen van arbeid en arbeiders.

De schoorsteen van Monnoyer (rechts) bij de voormalige kolenmijn van Zolder is een beschermd monument. Afbeelding: Eebie/wikimedia (CC BY-SA 4.0)

Ook organisaties in Malaga (Spanje), Turku (Finland), Ramskapelle en Zolder (België) hebben met succes gewerkt aan het behoud van iconische fabrieksschoorstenen. Sommige werden zelfs geklasseerd als historisch monument.

Als u geïnteresseerd bent om deel te nemen aan de campagne van EFAITH, neem dan contact op met: EFAITH (Europese Federatie van Verenigingen van Industrieel en Technisch Erfgoed) p/a Vredelaan 72 B-8500 Kortrijk (België)
www.industrieelerfgoed.eu
info@industrialheritage.eu

Doneren