Onrust onder professionals in erfgoedambachten, aangezien het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) een openbare raadpleging opende over het toevoegen van loodmetaal aan de 'autorisatielijst'. Als het metaal aan de lijst wordt toegevoegd, zou dit betekenen dat elk bedrijf dat met lood omgaat, om veiligheidsredenen toestemming van het ECHA nodig heeft. Aangezien loodmetaal een belangrijk onderdeel is van veel erfgoedgebouwen en kunstvoorwerpen, zou het verbod grote gevolgen hebben voor de erfgoedsector.
Naar aanleiding van dit voorstel is een gezamenlijke verklaring werd gepresenteerd door ICOMOS, ICOM, ECCO, ICOMOS-Corpus Vitrearum ISCCSG en ICOM-Glass. Kortom, de verklaring schetst de uiteenlopende toepassingen van lood op het gebied van erfgoed en conservering. Veel objecten in musea zijn gemaakt van lood, conservering van schilderijen vereist loodpigmenten en er zijn talloze kathedralen en erfgoedgebouwen met glas-in-lood - waarvan lood een fundamenteel onderdeel is. Het zou natuurlijk te verwachten zijn dat erfgoedgebruik van dit soort beperkingen zou worden uitgesloten, maar dit lijkt niet het geval te zijn.
Het punt van de wet
Het doel van de Autorisatielijst is om gevaarlijke stoffen vrijwel volledig uit onze samenleving te verwijderen. Het is bedoeld als een streng verbod, waarbij elk gebruik van het materiaal strikt wordt gecontroleerd. In 2018 is lood toegevoegd aan de lijst 'Zeer zorgwekkende stof' (SVHC). Toen ze dit openstelden voor openbare raadpleging, werden bijna 200 pagina's met opmerkingen gemaakt. Maar, zoals het bureau destijds graag opmerkte, betekent de SVHC-lijst niet dat het metaal verboden is.
Veel van de reacties van het bureau aan het publiek op dit moment waren: "In een duurzame circulaire economie moeten zeer zorgwekkende stoffen worden uitgefaseerd."
Slechts enkele bedrijven wezen in 2018 op het gebrek aan alternatieven voor het gebruik van lood voor erfgoeddoeleinden, terwijl het nieuwe voorstel tot meer zorgen van de sector heeft geleid. Een dergelijke opname is opmerkelijk - proberen om een volledig metaal uit de samenleving te verwijderen is zeer ambitieus en roept vragen op over hoe het bureau uitzonderingen en autorisaties zal beheren.
Waarom is lood belangrijk voor erfgoed?
Lood wordt in veel dingen gebruikt en was in het verleden erg nuttig voor mensen. Het lage smeltpunt, de hoge dichtheid, de weerstand tegen corrosie en vele andere kenmerken hebben het metaal eeuwenlang een breed scala aan toepassingen gegeven. De gezamenlijke verklaring van ICOMOS en andere organisaties geeft aan dat een reeks erfgoedindustrieën lood nodig heeft - van klassieke steenhouwerij tot orgelbouw. Evenzo hebben veel belangrijke erfgoedgebouwen in Europa loodmetaal in hun constructie, vooral in glas-in-lood.
noch de vervaardiging, noch de bewaring, noch de opslag of presentatie … zou niet langer mogelijk zijn zonder een speciale vergunning
Het Internationaal Wetenschappelijk Comité voor de restauratie en het behoud van gebrandschilderd glas
Het International Scientific Committee for the Restoration and Conservation of Stained Glass is een van de instanties die bezwaar maakt tegen het voorstel.
De commissie zei: “In het geval van nieuw of historisch glas-in-lood en glas-in-lood betekent dit dat noch de vervaardiging, noch de conservatie, noch de opslag of presentatie, bijvoorbeeld in een museum, meer mogelijk zou zijn zonder een speciale vergunning. Hoewel het VK misschien geen lid meer is van de EU, zou deze actie ongetwijfeld een grote impact hebben tot ver buiten de grenzen van de Europese Unie.”
Als het voorstel doorgaat, moeten musea en erfgoedsites die elk jaar lood verwerken, mogelijk een autorisatie aanvragen bij het ECHA.
Hoe ernstig zou een verbod zijn voor cultureel erfgoed?
Het is moeilijk om te weten - zo'n breed verbod is nog niet eerder voorgekomen. De meeste items op de autorisatielijst zijn complexe chemicaliën die voornamelijk worden gebruikt in industriële processen.
Voor materialen waarmee met grote zorgvuldigheid en veiligheidsprocedures wordt omgegaan, kan een uitzondering worden gemaakt. In de gezamenlijke verklaring wordt erop gewezen dat er al veiligheidsvoorschriften bestaan voor de omgang met lood. Glasontwerpers, fabrikanten en restauratoren/restaurateurs zijn zich terdege bewust van de giftigheid van lood. Er is een protocol om de gevaren te beheersen, zoals regelmatig bloedonderzoek, het gebruik van extractiesystemen met geschikte filters en geschikte PBM. Degenen die in het vak werken, werken momenteel veilig en het risico is goed beperkt.
Voor wetenschappelijk onderzoek en ontwikkeling hoeft ook geen vergunning aangevraagd te worden zolang de hoeveelheid minder is dan 1 ton per jaar. Voor historische conserveringsdoeleinden zou een soortgelijke vrijstelling ideaal zijn, omdat de meeste musea en erfgoedsites hierdoor kleine hoeveelheden lood kunnen blijven verwerken.
Wat een punt van zorg kan zijn, is de toeleveringsketen. Wie grotere hoeveelheden lood nodig zou hebben voor conservering en restauratie, zou zich moeten wenden tot grote bedrijven met de vereiste vergunning. Behoud is al duur, en dit zou ongetwijfeld de kosten verhogen en onpraktische bureaucratische barrières opwerpen.
Er is een precedent voor het repareren van dingen waarvoor beperkte materialen nodig zijn. Loodchromaat (een pigment) staat bijvoorbeeld al op de Autorisatielijst en heeft dus een vergunning nodig om te verwerken. Er is echter nog eens 8 jaar om deze vergunning te verkrijgen als:
a) het originele object is gemaakt met het pigment
b) het kan alleen worden gerepareerd met dat pigment
Dit betekent dat restauratoren veel meer tijd hebben om ofwel oplossingen te zoeken ofwel een autorisatieaanvraag in te dienen. Dit is geen perfecte oplossing, maar toch een oplossing. Historische voorwerpen moeten duidelijk nog door het ECHA in overweging worden genomen, ondanks hun sociaal-economisch belang.
Binnen de erfgoedsector moet er in de toekomst bekendheid komen met deze voorstellen. Doorgaan met het gebruik van lood als conserverings- en erfgoedmateriaal kan worden geautoriseerd - als een aanvraag wordt goedgekeurd. Het is moeilijk voor te stellen dat de EHCA een aanvraag voor de Dom van Keulen afwijst om het dak met lood te behouden, maar het is zorgwekkend dat een dergelijk voor de hand liggend geval niet al duidelijk is vrijgesteld, of op zijn minst wordt overwogen. Erfgoed heeft in deze zaken een grotere stem nodig.
Onnodige wetgeving
Het ECHA moet zijn voorstel herzien en de diepe geschiedenis van het gebruik van sommige stoffen beginnen te begrijpen. Lood is ongetwijfeld een gevaarlijke stof, maar dit specifieke voorstel kan onbedoelde gevolgen hebben. Als we ons erfgoed willen behouden voor een circulaire economie, moeten we leven met gevaarlijke materialen in plaats van ze weg te duwen.
De openbare raadpleging voor het voorstel eindigde begin mei, dus het is belangrijk om de resultaten in de gaten te houden. Op de lange termijn zullen erfgoedorganisaties wellicht de handen ineen moeten slaan om het ECHA de risico's van zijn huidige aanpak te laten zien.
Bron: ICOMOS
Update: De uitzondering van 1 ton is alleen voor onderzoeks- en wetenschappelijke doeleinden, waarvan de reikwijdte zich momenteel niet lijkt uit te strekken tot erfgoed- en museumsites.