TDe manier waarop we onze gebouwde omgeving en landschap beheren, schaadt ons welzijn, zowel sociaal als fysiek. Acties schieten te kort vanwege gevestigde belangen en het onvermogen om een betere, schonere en duurzamere toekomst voor te zien. Verlies van biodiversiteit, klimaatverandering en maatschappelijke uitdagingen geven aan dat we de manier waarop we onze omgeving en onze samenleving inrichten moeten veranderen.
In Europa worden veel landschappen en stedelijke gebieden, meer dan enig ander continent, beschermd vanwege hun natuurlijke of culturele betekenis. Er is veel weerstand om deze sites aan te passen om de duurzaamheidsdoelstellingen te halen. Maar als het aanraken van de Europese cultuurgeschiedenis een no-go is, hoe moeten dan grote transities worden bereikt? Kan wetenschappelijk onderzoek een actievere rol spelen bij het uitzetten van toekomstscenario's, zonder kant te kiezen voor de natuur enerzijds en de (door de mens gemaakte) cultuur anderzijds?
In een reeks artikelen met de titel 'Future Making in het Antropoceen'wij, Azadeh Kermani en Teun van den Ende, verdiepen ons in de toekomst van Europa's steden en landschappen die zijn verleden en heden weerspiegelen. Het doel is om de omstandigheden van het Antropoceen - de leeftijd van de mens - te ontrafelen om een beter gebalanceerde toekomst voor te stellen. Dit artikel is een inleiding op een reeks interviews met de jonge onderzoekers van twee Europese Horizon2020-projecten, Terranova en Heriland, die zich verplaatsen op het snijvlak van planning, milieuwetenschappen en erfgoedstudies.
In dit artikel spreken we met Sjoerd Kluiving en Gert-Jan Burgers, de coördinatoren van deze projecten. Zij hebben de taak deze nieuwe generatie academici op te leiden, die de beleidsvorming en praktijken in Europese regio's en steden zullen beïnvloeden.
"De Corona-crisis heeft geholpen om de problemen waarmee we worden geconfronteerd, te verhelderen - en klimaatverandering heeft het publieke bewustzijn enigszins vergroot", zegt Sjoerd Kluiving, supervisor van Terranova, een internationaal trainingsprogramma voor onderzoekers aan verschillende Europese universiteiten. Kluiving is hoogleraar geoarcheologie, quartaire geologie en antropoceenstudies aan de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam. Hij heeft de historische ontwikkeling van Europese landschappen van duizenden jaren geleden bestudeerd. Dit heeft hem ertoe gebracht te concluderen dat "landschappen worden misbruikt". Vanwege de huidige lockdown is Kluiving echter getuige van hoe sommige ecosystemen kunnen terugveren, zelfs in supertoeristische gebieden zoals de lagune van Venetië, wat hem ertoe bracht te speculeren over een betere toekomst: “Toerisme kan ook te maken hebben met bewust worden van iemands omgeving en cultuur. -historische kenmerken ingebed in de natuur. Dat standpunt kan mensen ertoe aanzetten meer kennis over hun eigen omgeving op te doen. Dat heeft ook te maken met de maatschappelijke waardering van vliegtarieven, die steeds meer mensen kritischer gaan beoordelen dan een paar jaar geleden. ”
Gert-Jan Burgers, hoogleraar Erfgoed en geschiedenis van culturele landschappen en stedelijke omgevingen, is tevens verbonden aan de VU Amsterdam. Hij begeleidt een trainingsprogramma, genaamd Ierland, een pan-Europees onderzoeks- en opleidingsnetwerk vergelijkbaar met Terranova. Zowel Burgers als Kluiving zijn het erover eens dat geïsoleerd wetenschappelijk onderzoek niet langer de manier is om academici op te leiden, aangezien de noodzaak om actie te ondernemen met de dag groter wordt. Burgers: “Onder invloed van klimaatverandering, bijvoorbeeld door bodemdegradatie en erosie van gebouwen, maar ook klimaatadaptatiemaatregelen die landschappen veranderen, zullen traditionele landschappen zoals Nederlandse uiterwaarden gaan verdwijnen.” Hij begrijpt dat dit mensen zorgen baart die zich verbonden voelen met hun omgeving. Maar op sommige plaatsen moet actie worden ondernomen - daarom onderzoeken Heriland-onderzoekers verschillende opvattingen over erfgoed: “Erfgoed is voortdurend in ontwikkeling, afhankelijk van sociaal-economische doelen en doelen. Als je erfgoed in een heel breed perspectief bekijkt, zelfs manieren van het denken in het verleden kan worden beschouwd als erfgoed. Als je de opvattingen verandert, kan een fenomeen als Plastic Soup erfgoed worden - als ongewenst resultaat van modernistisch denken. Door dat te erkennen, kunnen we de manier waarop we met kunststoffen omgaan, heroverwegen. ”
Beide wetenschappers erkennen het onderliggende concept van het Antropoceen bij het bestuderen van Europese steden en landschappen, waar bijna geen plek onaangeroerd is gebleven. Kluiving: "Ik ben gefascineerd door het concept van het Antropoceen - het tijdperk waarin we momenteel leven, maar het is nog niet algemeen bekend." Desalniettemin heeft het Antropoceen de afgelopen jaren zijn weg gevonden naar een populair debat, met studies die erop wijzen dat steden en landschappen groener en adaptiever moeten worden. In Terranova is een atlas in voorbereiding om besluitvormers te informeren over de mogelijke effecten van hun landschapsbeheerkeuzes, op Europees niveau. Kluiving: “De meeste professionals in ons vakgebied zijn zich niet bewust van het potentieel van het bestuderen van de diepe geschiedenis van landschappen als drijvende kracht achter het vormgeven van de toekomst. Dit betekent dat de reikwijdte van ons academische werk erg belangrijk is om duidelijk te maken hoe de historische evolutie de huidige samenleving heeft beïnvloed. "
Om dit punt te onderbouwen, bestuderen Terranova-onderzoekers de impact van menselijk ingrijpen op Europese landschappen volgens de veranderingen in 'energieregimes': van de lange periode van jager-verzamelaars, tot de landbouwrevolutie, tot de industriële revolutie in de 19de eeuw.th eeuw waarin dieren en fossiele brandstoffen de belangrijkste energiebronnen werden. Kluiving: “We onderzoeken hoe het Europese landschap evolueerde vanaf de start van de landbouw 10.000 jaar geleden tot nu. Ecosystemen die al lang bestonden zijn veranderd in 'Anthro-systemen' waarin de natuur wordt beheerd door de mens. Het uitsterven van dieren is veel sneller gestegen, vooral na de Tweede Wereldoorlog. Om dat te veranderen, heeft de natuur meer ruimte nodig, wat betekent dat de hoeveelheid ruimte die wordt toegewezen aan landbouw en het fokken van dieren voor consumptie moet worden aangepast, waardoor ruimte ontstaat voor herwilding en andere op de natuur gebaseerde oplossingen. ”
Hoe verhoudt dit debat zich tot het (her) ontwerp van en besluitvorming over toekomstige landschappen en steden?
Burgers: “Ruimtelijke planners en architecten zijn opgeleid om met oplossingen te komen, maar vanuit erfgoedmanagement is het niet eenduidig om oplossingen voor te stellen; in plaats daarvan wordt instandhouding algemeen gezien als het belangrijkste doel. De subdiscipline van Kritische erfgoedstudies maakt gebruik van kritische analyse en deconstructie van de huidige praktijk. Wij beschouwen Heriland als onderdeel van die trend. Maar alleen deconstrueren is niet genoeg, we zien het als onze verantwoordelijkheid om oplossingen te zoeken en te vinden. Het onderzoek in Heriland gaat daarom niet alleen over het problematiseren en begrijpen van problemen, maar belangrijker nog, het vinden en testen van oplossingen voor die problemen. ”
Heriland, Burgers en zijn internationale team selecteerden verschillende promovendi met een achtergrond variërend van geschiedenis en archeologie tot architectuur en planning, elk met een grote interesse in de rol van erfgoed. Burgers legt uit hoe erfgoed als actieve pleitbezorger fungeert bij het (her) ontwerpen van de omgeving: “Erfgoed wordt regelmatig (mis) gebruikt voor natievorming en het creëren van nationale identiteiten, een overtuiging die nog steeds aan de basis staat van erfgoedvorming. In Heriland breken we daaruit door kritisch zelfbewustzijn, debat en zelfkritiek te bevorderen. Erfgoed wordt dagelijks gemaakt en geherdefinieerd, met als doel een dialoog tot stand te brengen die de houding en het gedrag van mensen omvat. Gemeenschappen moeten ook een stem hebben in de definitie, het beheer en de planning van erfgoed, zodat ze samen met experts en beleidsmakers hun toekomst kunnen ontwerpen. "
Alle Heriland- en Terranova-onderzoekers komen uit een ander land dan de universiteit waar ze werkzaam zijn. Dit criterium wordt opgelegd door de EU om de interculturele uitwisseling en dialoog tussen Europeanen te versterken. Kluiving is een groot voorstander van dit criterium, "omdat het je blootstelt aan nieuwe ideeën en samenwerking tussen verschillende achtergronden en wortels aanmoedigt." Burgers noemt het zelfs een 'gouden regel' in de zin dat onderzoekers gedwongen worden te breken met hun vertrouwde overtuigingen en omgeving: “Erfgoed wordt meestal gezien als een proces van identiteitsvorming, maar voor mij gaat het over dissociatie, loskomen van je eigen achtergrond en leren over anderen. Het heeft zeker ook zijn achtergrond: het is moeilijk om in een ander land en andere cultuur te gaan wonen. In de huidige Covid-19 situatie maakt het het nog moeilijker om lokale verbindingen te leggen. ” Desalniettemin vindt Kluiving dat jonge generaties innovatief en vastbesloten genoeg zijn om oplossingen te vinden voor deze taal- en culturele barrières.
Beide hoogleraren zijn ervan overtuigd dat na afronding van hun PhD-opleiding de carrières van hun onderzoekers - in totaal 30 - zich binnen en buiten de academische wereld verder zullen ontwikkelen. Kluiving: “De training in Terranova omvat daarom ook communicatietraining, storytelling, het schrijven van een businessplan en het schrijven van subsidievoorstellen. Deze brede set vaardigheden is nodig om de transformatie van Europese landschappen aan te kunnen en een rol te spelen bij de ontwikkeling van de Europese Green Deal. ” Het doel om impact te hebben op besluitvormingsprocessen wordt erkend door Burgers: “Als archeoloog moest ik een drempel overwinnen om met maatschappelijke vraagstukken om te gaan en te ontwerpen. Architecten zijn opgeleid om te reconstrueren en opnieuw te definiëren, maar er is nog steeds behoefte aan een meer bewuste en dialectische manier van plannen en ontwerpen. Er zijn niet veel professionals die het potentieel van deze aanpak beseffen en jonge wetenschappers spelen een enorme rol. ”
Wat kan het grote publiek meenemen uit academisch onderzoek?
Kluiving hoopt dat Terranova aan het grote publiek zal laten zien dat ze een keuze hebben in hoe landschappen zich in de toekomst zullen ontwikkelen, die variëren van grootschalige herbevolking tot kleinere maar ook duurzame strategieën zoals het planten van bloembedden in de grenzen van landbouwgrond: “De Terranova-atlas is een geweldig hulpmiddel met verschillende lagen dat we in Brussel zullen presenteren aan internationale belanghebbenden en aan de Europese Unie. Het omvat niet alleen het verleden en het heden, maar ook toekomstige klimaat- en landschapsscenario's. De eerste versie van de atlas zal waarschijnlijk worden opgevolgd door een gebruiksvriendelijke versie die toegankelijk is voor en kan worden gebruikt door het grote publiek. "
Een dialoog met het grote publiek is volgens Burgers essentieel om aan erfgoed te werken: “Ik ben er vast van overtuigd dat we kunnen trainen in de niet-academische wereld. Het is een belangrijke sociale missie. Op persoonlijk niveau ben ik betrokken bij het leren van mensen hoe ze een toeristengids kunnen worden in Zuid-Italië, waarvoor slechts een zeer basisopleiding nodig is. Het leidt mensen op om vertrouwd te raken met cultureel erfgoed. Ik houd me ook bezig met multiculturele benaderingen in de context van de diep katholieke Zuid-Italiaanse regio, wat een behoorlijke uitdaging is. "
Vanwege hun inzet om een dialoog tot stand te brengen zowel binnen als buiten academische kringen, ondersteunen Kluiving en Burgers de reeks artikelen die ingaan op urgente thema's gerelateerd aan Future Making in het Antropoceen Met deze serie kunnen professionals die zich bezighouden met het (her) ontwerpen van steden en landschappen leren van onderzoek in Terranova en Heriland en discussiëren over mogelijke toekomstscenario's. Deze oefening in Future Making in Europese landschaps- en stedelijke regio's is gebaseerd op zowel natuurlijke als culturele waarden, die ook dilemma's en tegengestelde opvattingen creëren. Vier belangrijke urgenties dienen als theoretische richtlijnen om dit verband te leggen. Elke urgentie kan worden geïnterpreteerd als een kritische parameter om een meer evenwichtig ecosysteem en samenleving te bereiken:
- Landschappen in gevaar
In de afgelopen eeuwen hebben geïntensiveerde menselijke activiteiten en klimaatverandering geleid tot verlies van biodiversiteit en achteruitgang van ecosystemen, met als gevolg een afname van de diversiteit van Europese landschappen. De media fungeren als een belangrijke speler in de communicatie over klimaatverandering: met meer dan 200,000 wetenschappelijke studies die elk jaar het woord 'klimaat' publiceren, is er nog nooit zo veel informatie over het onderwerp als nu. Deze overvloed aan informatie heeft ook aangetoond dat het tot desinformatie leidt. Soms is nepnieuws gemakkelijk te ontcijferen, maar omdat klimaatverandering zo gecompliceerd is, is het moeilijk om het spervuur van desinformatie te doorbreken. In de reeks artikelen zullen we onderzoekers daarom uitdagen om hun informatie op duidelijke en visueel aantrekkelijke manieren naar voren te brengen om zowel beoefenaars als het grote publiek te informeren.
- Culturele diversiteit
Demografische veranderingen en de toename van etnische diversiteit van de bevolking door massamigratie behoren tot de meest prominente veranderingen die overal ter wereld plaatsvinden, en met name in Europa. Dit heeft een grote potentiële impact op de betekenis van erfgoed en landschappen. Er doen zich spanningen voor tussen het conserveringsbeleid dat meestal wordt geleid door inheemse tradities en artefacten, en de steeds diverser wordende bevolking die een ander perspectief en een andere gehechtheid aan dat erfgoed kan hebben. De voortdurende herbeoordeling van deze waarden is van fundamenteel belang voor de samenleving om vooruitgang te boeken en haar identiteit in hun gebouwde omgeving en landschap opnieuw te definiëren.
- Massatoerisme
Goedkoop reizen, p2p-accommodatie, gecommodificeerde toeristische producten en gemakkelijk beschikbare digitale informatie hebben de wereldwijde middenklasse aangemoedigd om te reizen. Idealiter creëert toerisme interactie met de lokale bevolking, uitwisseling van kennis en cultuur, terwijl het financieel bijdraagt aan de ontwikkeling van de gemeenschap. Vernietiging van het milieu, vervuiling, overmatige drukte, cultuurverlies, gentrificatie en andere problemen worden echter ook veroorzaakt door de industrie. Het is van cruciaal belang om met deze winsten en verliezen rekening te houden en de mogelijke balansen en duurzame toekomst voor de toeristische sector te bespreken, inclusief op de natuur gebaseerde oplossingen voor toekomstige landschappen.
- Digitalisering en erfgoed
Lang vóór de Covid-19-pandemie zijn digitale methoden een heel belangrijk aspect geworden bij het presenteren van wetenschappelijke bevindingen en het informeren van het publiek. Door de snelle bekendheid met online communicatiemiddelen wordt het steeds populairder om digitale reconstructies en presentaties te maken en weer te geven, bijvoorbeeld in musea. Digitale tools stellen professionals en beoefenaars ook in staat om te werken, na te denken en problemen op te lossen op manieren die voorheen niet beschikbaar waren. Digitalisering heeft echter ook geleid tot een machtsverschuiving van regeringen naar 'big tech', die mogelijk openbaar materiaal exploiteren voor hun commerciële voordelen. Dat toont de urgentie aan om dit onderwerp te bespreken en het potentieel ervan voor academici, praktijkmensen en het grote publiek uit te werken.
Bron: Future Making in het Antropoceen
Future Making in het Antropoceen positioneert zich in de mentale ruimte tussen erfgoed en ruimtelijk ontwerp en diepe geschiedenissen en toekomstige landschappen. Het project heeft tot doel geschiedenissen en erfgoedperspectieven te ontrafelen die bijdragen aan de omstandigheden van het Antropoceen - de leeftijd van de mens - om beter gebalanceerde toekomstscenario's te creëren voor Europese steden en landschappen. Dit artikel dient als inleiding op een reeks artikelen waarin interviews zullen worden gehouden met de 30 jonge onderzoekers in Terranova en Heriland.
De reeks artikelen wordt gratis gepubliceerd door de European Heritage Tribune, mogelijk gemaakt door de genereuze steun van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.
Wilt u meer weten over Terranova en Heriland? Woon dan op 24 februari het (gratis en online) 'Future Landscapes Symposium' bij: https://heritagetribune.eu/eventson/symposium-future-landscapes/