Een nieuw initiatief van de Europese Unie beoogt de illegale handel in cultuurgoederen aan te pakken door middel van een actieplan. Dit plan gaat echter verder dan de traditionele wetshandhaving en politie. Projecten zoals AURORA, ENIGMA of ANCHISE, gefinancierd in het kader van het Horizon Europe-onderzoeksprogramma, maken gebruik van nieuwe technologieën om politie, douanebeambten, veilinghuizen en musea de overhand te geven. Dus, wat kunnen we van hen verwachten?
De handel in cultuurgoederen is de op twee na grootste illegale handel ter wereld, na wapens en drugs. In 2020 werden meer dan 850,000 artefacten gevonden en meegenomen door de politie, en meer dan de helft daarvan bevond zich in Europa, schat een Interpol-rapport vanaf 2021. Maar omdat veel gevallen niet worden ontdekt, ligt het werkelijke aantal waarschijnlijk veel hoger. Gestolen of geroofde voorwerpen worden soms legaal verkocht, met valse documenten over hun herkomst gebeurde vorig jaar in België.
Enter AURORA, een van de nieuwste Europese projecten ter bestrijding van illegale handel. Het project van € 3,5 miljoen heeft tot doel een manier te vinden om objecten te labelen zodat ze overal ter wereld gemakkelijk kunnen worden geïdentificeerd. Veel musea gebruiken codes om hun objecten te markeren, maar deze codes worden bij andere instellingen niet altijd herkend.
Makkelijk te gebruiken
"Als een douanebeambte een code ziet, weten ze misschien dat het object toebehoort aan een museum of een openbare instelling, maar ze weten niet welke", legt Lujza Varga uit in Horizon tijdschrift. Als hoofd van de afdeling van het Hongaars Nationaal Museum, een van de instituten die aan het project deelnemen, streeft ze ernaar 'iets te creëren dat gebruiksvriendelijker is'. AURORA wil artefacten koppelen aan speciale markeringen die snel kunnen worden geïdentificeerd door autoriteiten en experts. Deze markeringen worden gemaakt met behulp van nanotechnologie en zijn niet zichtbaar voor mensen. Het project loopt door tot 2025.
Hongarije is een belangrijke plaats voor mensenhandelaars omdat het op de route van het Midden-Oosten naar Europa ligt. Daarom is het cruciaal dat Hongarije deel uitmaakt van AURORA. Varga, die projecten en tentoonstellingen coördineert in het oudste nationale museum van Hongarije in Boedapest, zegt dat het belangrijk is om een systeem te creëren dat in heel Europa kan worden gebruikt. Zo kunnen potentiële kopers en de politie eenvoudig controleren of een object echt is of niet.
Vorig jaar deelden drie European Heritage Youth Ambassadors hun gedachten over de strijd tegen de illegale handel in cultuurgoederen. Lees de bijdragen van Gaëlle Stephan, Jasna Popovic en Lea Guillemant hier.
Meer projecten
AURORA is een van de drie projecten in de Europese Unie die op zoek zijn naar nieuwe manieren om de handel in gestolen goederen te stoppen en belangrijke historische locaties te beschermen. De andere projecten heten ANCHISE (4 miljoen euro) en ENIGMA (4 miljoen euro). De Europese Commissie heeft in december 2022 een plan gemaakt om illegale handel in cultuurgoederen tegen te gaan. Het plan omvat onder meer het delen van meer informatie en het trainen van politie- en douanebeambten. Ook Europol, de Europese wetshandhavingsinstantie, speelt hierbij een belangrijke rol.
Een van de redenen waarom plunderingen een groot probleem zijn, is dat objecten uit de grond worden gehaald voordat archeologen er iets van weten. Ze worden in geen enkele database geregistreerd en kunnen niet als gestolen worden opgegeven. De Internationale Raad van Musea maakt een lijst met objecten (de zogenaamde Rode Lijst) die vaak worden gestolen uit 'plunderingshotspots' als Afghanistan, Brazilië, Cambodja, China, Egypte, Libië, Mexico, Syrië en Oekraïne.
ANCHISE helpt bij het identificeren van geroofde voorwerpen. Het zal niet 100% zijn, maar het zal een officier waarschuwen dat het object moet worden onderzocht.
Corine Chartrelle
Applicatie voor de mobiele telefoon
Corinne Chartrelle, die vroeger op het Franse bureau tegen illegale handel werkte en nu betrokken is bij ANCHIS, zegt dat een ander probleem is dat gewapende groepen deze handel gebruiken om aan geld voor terrorisme te komen. "We weten dat stelen van archeologische vindplaatsen terroristen helpt, en we kunnen die twee niet scheiden." Onderzoekers van de Franse Nationale School voor Politie, waar Chartrelle nu gevestigd is, werken aan de verdere ontwikkeling van een tool genaamd Arte-Fact. Het was al gemaakt om gestolen en geroofde voorwerpen te identificeren onder een eerder project.
Het idee is eenvoudig: u kunt een foto van een item uploaden via uw telefoontoepassing, die de afbeelding vergelijkt met nationale en internationale databases van gestolen goederen. "Het zal helpen bij het identificeren van geroofde voorwerpen", zei Chartrelle. "Het zal niet 100% zijn, maar het zal een officier waarschuwen dat het object moet worden onderzocht." De app zal ook de beste experts voorstellen om contact op te nemen over dat item.
Unieke identificatie
RAADSEL, net als ANCHISE, ontwikkelt ook een tool om politie- en ICOM-databases te scannen om gestolen of geplunderde items te vinden. De coördinator van ENIGMA, Charalampos Georgiadis, zegt dat de tool beter zal werken als alle musea dezelfde methoden gebruiken om items die risico lopen te beschrijven.
'We willen een unieke identificatie voor objecten creëren', zegt Georgiadis, universitair hoofddocent aan de School of Civil Engineering van de Aristoteles Universiteit van Thessaloniki in Griekenland. Dat betekent standaardbeschrijvingen bedenken waar musea snel en zonder al te veel geld mee aan de slag kunnen. ENIGMA, dat nog tot 2025 loopt, wil met kunstmatige intelligentie ook op internet zoeken naar afbeeldingen en informatie over objecten die mogelijk gestolen of geplunderd zijn.
Volgens de onderzoekers van het project hebben veel Europese landen als Frankrijk, Spanje, Griekenland en Italië een groot probleem met diefstal en plunderingen. En deze projecten zouden een belangrijk wapen kunnen zijn om het verleden van Europa te beschermen. “We willen ons cultureel erfgoed in Europa niet kwijtraken”, verklaart Georgiadis. "Het verbindt ons met ons verleden."