De Vlaamse regering heeft aangekondigd dat zonnepanelen op bijna alle monumenten zijn toegestaan. De Vlaamse minister van Gebouwd Erfgoed besloot de strenge regels af te schaffen om burgers te helpen de huidige energiecrisis te bestrijden en monumenten te verduurzamen. Het veranderen van de strikte regels voor erfgoedbehoud lijkt in eerste instantie misschien een vreemde zet, maar het toestaan van duurzame aanpassingen aan monumenten kan belangrijk zijn voor de toekomst van erfgoed. Wat kunnen andere landen hiervan leren?
Het verduurzamen van erfgoedstructuren is geen sinecure in België gezien de strikte regels en voorwaarden voor het aanpassen van monumenten. Vandaar dat Vlaams minister van Wonen Matthias Diependaele besloot een nieuwe aanpak uit te proberen, Nederlands erfgoednieuwsplatform De Erfgoedstem gemeld. De regels rond zonnepanelen op daken worden volledig losgelaten, met uitzondering van enkele bijzondere gevallen zoals Unesco Werelderfgoedsites.
“Unesco-regels staan nog steeds geen zonnepanelen toe op een aantal monumenten, zoals begijnhoven of belforten”, zegt Diependaele tegen de Belgische krant De Standaard. “Ook de hele Brugse binnenstad wordt beschermd door Unesco. Er zal een aanvraag moeten worden ingediend bij Unesco, maar dat zal niet eenvoudig zijn. Ook het stadhuis van Antwerpen is een belfort. Daar zou het misschien wel kunnen, zolang de panelen maar niet zichtbaar zijn.”
Met uitzondering van Unesco-sites, moeten mensen die een monument bezitten, bijvoorbeeld een kasteel, en burgers die in een beschermde stad of stadsgezicht wonen, profiteren van dit besluit. Ze hebben vaak moeite om hun energierekening te betalen, maar mogen niet investeren in groene energie, zoals zonnepanelen. “Met deze maatregel kunnen we de komende weken, maanden en jaren heel wat Vlamingen helpen”, legt Diependaele uit in de Belgische krant. De Morgen.
Schade aan erfgoed beperken
De minister verwacht dat eigenaren verantwoorde beslissingen kunnen nemen over hun monumenten: “Het belangrijkste is dat er bij het plaatsen van zonnepanelen geen schade wordt toegebracht aan het erfgoed, zodat de ingreep omkeerbaar is. De impact op de beleving van het erfgoed en de erfgoedwaarde wordt liefst zo beperkt mogelijk gehouden.”
Ook stelde hij dat het 'zonnepanelenvraagstuk' waarschijnlijk over vijf tot tien jaar zal zijn opgelost. “Dankzij nieuwe technieken zullen zonnepanelen op den duur waarschijnlijk uit het zicht verdwijnen, zoals voorheen het geval was met schotelantennes.” Diependaele verwacht ook dat de opwekking en distributie van groene stroom op termijn een collectieve verantwoordelijkheid zal worden.
Op welke manier dan ook
De Vlaamse beslissing om zonnepanelen standaard op bijna alle monumenten toe te laten, kan voor anderen als inspiratiebron dienen om de duurzaamheid van erfgoed toegankelijker te maken. Kijk bijvoorbeeld eens bij de buren van Vlaanderen, Nederland. Elke Nederlandse gemeente of regio heeft zijn eigen regels om aan te passen aan de lokale behoeften en is vooral gericht op het behoud van de monumentale waarde van erfgoedstructuren.
Basisaanpassingen zoals het isoleren van wanden, het plaatsen van dubbel isolatieglas of het plaatsen van zonnepanelen worden gezien als een bedreiging voor die waarde. Gecombineerd met een traag, bureaucratisch proces om een verduurzamingsvergunning te krijgen, is het notoir moeilijk voor monumenteneigenaren om hun vastgoed te verduurzamen, schrijft de Nederlandse krant Financieel Dagblad.
Het is frustrerend: maar liefst 90% van de monumenteneigenaren wil verduurzamen, vooral om de energiekosten te verlagen, blijkt uit onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed uit 2021. En als de situatie niet verandert, bestaat de kans dat eigenaren hun pand toch gaan aanpassen, met of zonder vergunning. Het zonder vergunning uitvoeren van verbouwingen zou aantoonbaar meer schade toebrengen aan de erfgoedwaarde.
Monumenten hebben niets als je de klimaatdoelen niet haalt
Professionals in de Nederlandse erfgoedsector helpen eigenaren daarbij tips om hun monumenten te verduurzamen, maar horen ook veel klachten over de strenge regels. Suze Gehem, directeur van duurzaam gebouwd erfgoedbureau De Groene Grachten, vindt dat de lokale politiek verder moet gaan dan de bestaande dogma's over erfgoed en duurzaamheid. “Monumenten heb je niet als je de klimaatdoelen niet haalt”, zegt ze tegen het Financieel Dagblad. “Ik zou graag zien dat er meer ruimte komt voor zonnepanelen en isolerend vacuümglas, en dat gemeenten gaan werken met zogenaamde 'snelle vergunningen'. Zo wordt een aanvraag sneller verwerkt.”
Buigen of breken
Het Vlaamse besluit zou de Europese erfgoedsector kunnen inspireren om het voortouw te nemen in de verduurzaming van het erfgoed. Gezien de noodzaak om ons aan te passen aan klimaatverandering en energiekosten, lijken beleidsveranderingen onvermijdelijk. Laten we ervoor zorgen dat de sector actief betrokken wordt bij de besluitvorming, in plaats van de beslissing voor ons te laten nemen.